Του Γιάννη Κύρκου Αικατερινάρη
Ο ζεϊμπέκικος δεν είναι σαν τους άλλους χορούς, δεν υπάρχουν σ’ αυτόν στερεότυπα, κανόνες και βήματα. Το συναίσθημα κρατά τον πρωτεύοντα ρόλο και οδηγεί το χορευτή στα βήματα και τις κινήσεις. Δεν μπορεί ούτε ο ίδιος να ελέγξει το μέγεθος της έκστασης που φθάνει. Χορεύει, βγάζει τα εσώψυχά σου κι έχει την...
αίσθηση ότι βρίσκεσαι μόνος στο χώρο, στο πουθενά, έστω κι αν γύρω του υπάρχει κόσμος.
Το ρυθμικό χτύπημα των χεριών και οι αποκομμένοι στίχοι των ασμάτων που ακούει, μπερδεύονται με τα επιφωνήματα και τις κραυγές των φίλων, συχνά και με τις δικές του… Οι ήχοι έρχονται από τα βάθη του χρόνου κι αυτός χορεύει, ανοίγοντας σαν φτερά τα χέρια του, σαν να θέλει να πετάξει αλλού, στους ιδεατούς τόπους των ονείρων του.
Ίσως γι’ αυτό παλαιότερα ονόμαζαν τον ζεϊμπέκικο «χορό του αετού». Έκφραζε ένα αρχέτυπο που είχε βαθιές τις ρίζες του στη λαϊκή παράδοση της Θράκης και στην εκεί Διονυσιακή λατρεία. Στη μακρά πορεία του, στο διάβα των αιώνων και στο αέναο ταξίδι σε γειτονικούς τόπους της Ανατολής, ο ζεϊμπέκικος εμπλουτίστηκε και με άλλα στοιχεία. Εξακολουθούσε ωστόσο να εξωτερικεύει πάντα τους πόθους, τα βάσανα και τα μεράκια των απλών ανθρώπων, όπως δηλαδή συμβαίνει και με όλες τα αυθεντικές εκδηλώσεις της ζωής… Έτσι από τις πατρίδες των Ελλήνων της Ανατολής έφτασε στις φτωχογειτονιές της μητέρας γης. Μπολιάζονταν με τους χορούς και τα ντόπια ακούσματα κι όλα μαζί εκφράζανε τη λαϊκή ψυχή.
Ακούω και χορεύω το «Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας» του Μάνου Λοΐζου γιατί με εκφράζει, γιατί θεωρώ ότι ανήκει στα μουσικά κομμάτια που δίνουν περιθώρια για αυτοσυγκέντρωση και προβληματισμό. Αυτός ήταν και ο λόγος που απέδωσε τόσο πειστικά την οδύνη του πρωταγωνιστή στην ομώνυμη ταινία του Αλέξη Δαμιανού...
Είχα την τύχη να γνωρίσω τον Μάνο όταν ακόμη ήμουν φοιτητής. Ήταν ένας από τους πολλούς νέους καλλιτέχνες που στις αρχές της δεκαετίας του ’60 δραστηριοποιούνταν στο Σ.Φ.Ε.Μ., στο «Σύλλογο Φίλων Ελληνικής Μουσικής». Εμπνευστής και ψυχή του ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης. Με πολλούς απ’ αυτούς δέθηκα περισσότερο μετά το ’63, όταν δημιουργήθηκε η οργάνωση της «Νεολαίας Λαμπράκη» και η επικοινωνία μου με τον Θεοδωράκη έγινε συχνότερη.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, όταν απολύθηκα από το στρατό, ο Μίκης, η Μαρία Φαραντούρη κι άλλοι είχαν φύγει ήδη στο εξωτερικό, μόνο το Μάνο αντάμωνα. Γελούσε όταν του έλεγα ιστορίες σκαπανέων του Μηχανικού και παραφράζοντας λίγο τους στίχους της Κωστούλας Μητροπούλου του τραγουδούσα …« Το εμβατήριο που μου ‘μαθαν να λέω ήταν μονότονο και μου `ρχονταν να κλαίω»! Τα όσα εξιστορώ σχετίζονται, έμμεσα ή άμεσα, με το ζεϊμπέκικο κι εκείνες τις συναντήσεις.
Φεβρουάριος - Μάρτιος του ’74. Ο Μάνος έγραφε τη μουσική για τη θεατρική παράσταση «Συναπάντημα στην Πεντέλη» του Γιώργου Θεοτοκά, στο Κ.Θ.Β.Ε. Πηγαίναμε τακτικά σε μια ταβέρνα των Βασιλικών, στου «Καλογιάννη», εκεί που σήμερα είναι τα φανάρια του δρόμου Θεσσαλονίκης – Πολυγύρου. Θυμάμαι ακόμη το διαπεραστικό βλέμμα και το μισοχαμόγελό του, όταν ένα βράδυ η σύντροφός του Δώρα Σιτζάνη, ο αδελφός μου Νίκος κι εγώ χορέψαμε ζεϊμπέκικο. Μοιάζαμε να μετέχουμε σε διαγωνισμό χορού κι αυτό προφανώς δεν άρεσε στο Μάνο. Ήταν απίστευτα αυθεντικός!
Κάποια άλλη φορά του μετέφερα την επιθυμία πολλών συναδέλφων μου αρχιτεκτόνων να τον γνωρίσουν και να ακούσουν τα τραγούδια του, κυρίως τα …απαγορευμένα από τη δικτατορία! Έτσι οργανώσαμε κάποια μέρα εκείνης της Άνοιξης μια εκδήλωση στο εντευκτήριο του ΣΑΘ, του νεοϊδρυθέντα τότε Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης, που βρίσκονταν στο πατάρι της οδού προξένου Κορομηλά 37. Τα μάτια του Μάνου έδειχναν τη χαρά του, όταν η αίθουσα γέμισε από συναδέλφους και φίλους, παρότι οι προσκλήσεις περιορίστηκαν σε τηλεφωνήματα!
Κοντά όμως σ’ αυτούς μπούκαραν και πολλοί ασφαλίτες! Οι χαρακτηριστικές φάτσες τους αποκάλυπταν από μακριά την ταυτότητά τους... Δεν προλάβαμε να αρχίσουμε καν την εκδήλωσε και διακόπηκε, την ώρα που παρουσίαζα τον Μάνο και ανακοίνωνα την σειρά των τραγουδιών, με «το ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας» πρώτο και στη συνέχεια τα απαγορευμένα… Έγιναν προσαγωγές στην Ασφάλεια για τα περαιτέρω, με την αιτιολογία ότι δεν είχαμε πάρει άδεια δημόσιας εκδήλωσης! Από την δύσκολη κατάσταση μας έβγαλαν δυο καλές μας συναδέλφισσες, με ανεπίληπτη διαγωγή, καθώς κατάγονταν από οικογένειες χωρίς …«βεβαρυμμένο» παρελθόν»…
Μέρες μετά, ο Μάνος μου ζήτησε να πάμε στο Λαγκαδά. Ήθελε από χρόνια να παρακολουθήσει τα Αναστενάρια και να ακούσει την αρχέγονη μουσική που έφτασε εκεί από τη Θράκη. Την παραμονή της γιορτής των Αγίων Κωνσταντίνου κι Ελένης πήγαμε σε μια τοπική ταβέρνα, όπου ο Μάνος έπαιξε με την κιθάρα του τραγούδια δικά του και του Μίκη, ανάμεσά τους και απαγορευμένα. Το «Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας» είχε και πάλι την τιμητική του!
Με τον Χριστόφορο, ένα Λαγκαδιανό φίλο υπάλληλο της Πολεοδομίας Θεσσαλονίκης, που γνώριζε εκεί πρόσωπα και πράματα, πήγαμε στη συνέχεια στο κονάκι του Αρχιαναστενάρη. Ξενυχτήσαμε παρακολουθώντας τα δρώμενα. Ποτέ δεν είχα ξαναδεί το Μάνο τόσο εντυπωσιασμένο από το τελετουργικό και την αρχέγονη μουσική που προετοίμαζαν τους αναστενάρηδες για την πυροβασία της άλλης ημέρας!
Κάθε φορά που χορεύω το «Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας», αν και πέρασαν δεκαετίες από τότε, μου έρχονται στο νου εκείνα τα συμβάντα. Αισθάνομαι ότι αποτίω τιμή στη μνήμη του Μάνου, του Νίκου και της Δώρας, που τόσο πρόωρα χάθηκαν…
1-3-2017
[i] Στην Ευδοκία, που σήμερα γιορτάζει
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου