Οι Μάχες του Αγίου Προδρόμου

Του Αστέριου Μπάτσιου, Οικονομολόγου - Ερευνητή

τ. Δημάρχου Ζερβοχωρίων

(αποσπάσματα από το υπό έκδοση βιβλίου του):

"ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΑ: Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΓΙΟΥΒΑΝΗΣ ΚΑΙ Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΤΟ 1912"

Οι Μάχες του Αγίου Προδρόμου και ΟΧΙ Η ΜΑΧΗ του Αγίου Προδρόμου.

Επειδή κανείς ιστορικός ποτέ δεν αναφέρθηκε για τις δύο μάχες που έγιναν στον Άγιο Πρόδρομο το 1912, και επειδή αύριο θα γιορτάσουμε, ένα μήνα νωρίτερα, την...

απελευθέρωση του Αγίου Προδρόμου, θεώρησα σωστό να μεταφέρω μερικά αποσπάσματα από το υπό έκδοση βιβλίο μου: «ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΑ: Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΓΙΟΥΒΑΝΗΣ  ΚΑΙ Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΤΟ 1912», που είναι σχετικά με το θέμα.       

    Όλοι αναφέρουν μόνο την δεύτερη μάχη που αφορά το κάψιμο των σπιτιών που έγινε μέσα στον Άγιο Πρόδρομο. Η αναφορά μας στο βιβλίο  για την πρώτη μάχη  που έγινε στον Άγιο Πρόδρομο, στηρίζεται στις αφηγήσεις της αδερφής του Καπετάν Μήτσιου (Δημητρίου) Γιουβάνη,  και στην αναφορά του Μακεδονομάχου Αγαπητού Πιτούλα στην επιστολή του προς τον Ιωάννη Παλαμίδη. ( Δες  το βιβλίο «Ο ΑΓΑΠΗΤΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΙΤΟΥΛΑΣ και Η ΚΥΡΑ- ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΤΡΙΚΑΛΙΩΤΗ – ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥΔΗ” του Δημήτρη Κύρου).

(Περιοδικό «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ», Τεύχος 71 ).

   Σημαντικότατη είναι η πληροφορία που δίνει ο Πιτούλας για την «πρώτη» μάχη των ανταρτών με τους άτακτους τούρκους που πήγαιναν να βοηθήσουν τον αποκλεισμένο Πολύγυρο, γράφοντας :

     «Ὅταν ἐπολιορκεῖτο ὁ Πολύγυρος φοβούμενος  ὁ κ. Παπακώστας μήπως ἔλθουν ἔνισχυσεις ἐκ Θεσ/κης, καταλάβαμε  τήν θέσιν Γαβρόλακα μέ ἀρχηγόν τόν Ι. Ράμναλη. Πληροφορεῖται  ὅμως ἐκ τῶν συνδέσμων μας, ὅτι ὁ  Ρεζά Μπέης μέ ἀτάκτων τούρκων ἀπό τά Τουρκοχώργια τῶν Ζερβῶν περί τούς 400, συνεπλάκημεν μέ αὐτούς εἰς διασταύρωσην τῶν ὁδῶν Σανά Πολυγύρου – Θεσ/ κη Ἀρναία. κατόπιν μάχης τούς διαλύσαμεν. Ἐστράφημεν καί πρός τά Ρεσητνήκια, πολιορκήσαμε καί τό οἴκημα καί μή θέλοντες οἱ Τούρκοι νά παραδοθούν ἐκαύσαμε τό οἴκημα,  εἴχαμε 2 τραυματίας ἀπό τήν δύναμιν μας, ἕναν Κρητικό και  ἕτερον ἀπό τόν Ἴσβορον».

   Με αυτή την πληροφορία και μόνο, θεωρούμε ότι ο Πιτούλας συμμετείχε  στον αγώνα για την απελευθέρωση της Χαλκιδικής. Με αυτή την πληροφορία επιβεβαιώνονται οι αφηγήσεις της αδερφής του Καπετάν Γιουβάνη και του πατέρα μου, που πρώτοι είχαν αναφέρει ότι έγιναν δύο μάχες στον Άγιο Πρόδρομο, μία στην θέση στη « Κερασιά στου Προδρομίτ΄κο» και μία μέσα στο χωριό.

  Ο Αγαπητός Πιτούλας  στην επιστολή του για την συμμετοχή του ,στην απελευθέρωση της Χαλκιδικής, είναι σίγουρος για αυτά που γράφει, και μάλιστα τόσο σίγουρος που  δίνει το δικαίωμα σε οποιονδήποτε να τον διαψεύσει για τα όσα αναφέρει, πράγμα το οποίο λίγοι το έκαναν στις δεκαετίες του 1950 και 1960, διότι ήταν σχεδόν σίγουροι ότι πολλοί από τους μάρτυρες – πρωταγωνιστές έχουν πεθάνει.

  

Επίσης θέλουμε να σημειώσουμε ακόμη, ότι η σημερινή (το έτος 2023) διασταύρωση των δρόμων που αναφέρει ο Πιτούλας «διασταύρωσην τῶν ὁδῶν Σανά Πολυγύρου – Θεσ/ κη Ἀρναία,     ταυτίζεται με την διασταύρωση που υπήρχε πριν το 1912, που ήταν περίπου 150 μέτρα ανατολικά . Την τοποθεσία της διασταύρωσης την ονομάζουμε και την ονομάζανε διασταύρωση «Κερασιά», όχι γιατί υπήρχε δένδρο κερασιά, αλλά γιατί  ο δρόμος (μουλαρόδρομος), που ερχόταν από το Ζαγκλιβέρι, Αδάμ, Δουμπιά, Σανά, αλλά και από  Θεσσαλονίκη, Βασιλικά, Γαλάτιστα έφθανε στην τοποθεσία «Κερασιά» και διασταυρώνονταν δεξιά προς Άγιο Πρόδρομο και Πολύγυρο, και αριστερά προς το χωριό «Κερασιά», που ήταν νοτιοανατολικά της κορυφής του Χολομώντα, μετά την τοποθεσία « Ξηρολίβαδο» Παλαιοχώρας.

 Σύμφωνα με τις περιγραφές θεωρούμε ότι η πρώτη μάχη, «η μάχη της Κερασιάς», έγινε στην τοποθεσία που σήμερα υπάρχει το κιόσκι και ανήκει στην κοινότητα του Γεροπλατάνου. (Όρια κοινοτήτων Αγίου Προδρόμου και Γεροπλατάνου). 

  Με αυτή την πληροφορία επιβεβαιώνονται και  οι αφηγήσεις της αδερφής του Καπετάν Γιουβάνη και του πατέρα μου που είχαν αναφέρει ότι την ίδια μέρα , έγιναν δύο μάχες στον Άγιο Πρόδρομο, μία στην θέση στη « Κερασιά προς το Προδρομίτ΄κο» και μία μέσα στο χωριό. Ο δε πατέρας μου στην αφήγησή του, αναφέρει ότι ο μπάρμπας του,(ο Καπετάν Γιουβάνης) ανέφερε ότι «η μάχη έγινε λίγο πριν πιάσει η κατηφόρα για τον Πρόδρομο λέγοντας του « ευτυχώς που τους προλάβαμε την ώρα που ανέβαιναν, σε μία ώρα του παναΐρ΄ είχει τελειώσ΄ », εννοώντας ότι η μάχη διήρκεσε μόνο μία ώρα και ο άτακτος στρατός των τούρκων διαλύθηκε. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις, όπως είπε ο Καπετάν Γιουβάνης, οι « Κόνιαροι»  από το Ζαγκλιβέρι (τούρκοι)  που έρχονταν ήταν πολύ περισσότεροι από αυτούς, αλλά δεν ήταν καλά οπλισμένοι. Έβγαιναν στην «Κερασιά» από τον δρόμο, (μουλαρόδρομο) που ερχόταν από τον Αι-Λιά των Σανών. Οι αντάρτες που είχαν μάθει ότι έρχονταν Τούρκοι, τους έστησαν καρτέρι στην κορυφή της πλαγιάς και ήταν σε πλεονέκτη θέση. Ο άτακτος στρατός των τούρκων οι περισσότεροι ήταν  οι «Κόνιαροι» από το Ζαγκλιβέρι, και γι αυτό το λόγο σε μια εβδομάδα, όλοι οι καπεταναίοι έλαβαν διαταγή να τους επιτεθούν, και έτσι ελευθερώθηκε και το Ζαγκλιβέρι στις 28 Οκτωβρίου.

 Μετά την μάχη αυτή,  οι αντάρτες που είχαν και δεύτερη πληροφορία, ότι στα Ρεσιτνίκια  είχαν καταφθάσει άλλοι  200 περίπου Τούρκοι στρατιώτες, αποφάσισαν να τους χτυπήσουν. Κατά τον Ι. Αλεξάξη, η μάχη  έγινε στις 22 Οκτωβρίου 1912. Στη μάχη αυτή πήραν μέρος τα σώματα  κατ΄ εξοχήν του Καπετάν Γιουβάνη  και του Καπετάν Ράμναλη.

   Για την μάχη του Αγίου Προδρόμου, ο  Ιωάννης Αλεξάκης στο βιβλίο του  « Πολεμικαί Ἀναμνήσεις» σελιδα 512 και 513, γράφει: «Τό Τουρκικόν αὐτό Τμῆμα ἐκ 200 ἀνδρῶν συνεκεντώθη εἰς χωρίον Ρεσιτνίκια ( νῦν Ἅγιος Πρόδρομος), ὅπου τό ἐπολιόρκησαν τά ἐθελοντικά μας σώματα, συγκεντρωθέντα  εἰς τό πλησίον μικρόν χωρίον Καγιατζίκι (νῦν Παλαιόκαστρον).  Τήν 22-10-12 ἐγένετο ἐπίθεσις καί οἱ Τοῦρκοι στρατιῶται ὑπό τινα Ἀτζέμ ἀγᾶν, ἠμύνθησαν λυσσωδῶς ἐπί 9 ὥρας ἀπό τούς ἐξώστας τῶν οἰκιῶν καί ἐντός τῶν σταύλων καί εἰς τήν μεγάλην  καινουργῆ οἰκίαν τοῦ ἱερέως Παπᾶ Δημήτρη, ἀλλά τελικῶς ὑπέκυψαν, ἐλαχίστων διαφυγόντων. Ἐπερχομένης τῆς νυκτός ὑπετέθη εὐλόγως ὁτι οἱ Τοῦρκοι θά διέφευγον ὑπό τό σκότος καί ἀπεφασίσθη νά ἀπειληθοῦν διά πυρκαιᾶς πρός παράδοσιν. Ὁ ἱερεύς Παπᾶ Δημήτρης Οἰκονόμος, είς τήν οἰκίαν τοῦ ὁποίου εἶχον ἐγκλεισθῇ Τοῦρκοι καί ὅστις μόλις τότε εἶχον ἀπολυθῇ ἀπό τάς Τουρκικάς φυλακάς, εἰς ἅς ἐκρατεῖτο δι΄ἐθνικήν δρᾶσιν, ἐπροθυμοποιήθη νά πυρπολήση ὁ ἴδιος τήν οἰκίαν του ὑπέρ τοῦ ἐθνικοῦ σκοποῦ. Ἐπέχυσε ποσότητα πετρελαίου, ἔθεσε πῦρ καί ἡ οἰκία του ἔγινε παρανάλωμα πυρός.Ἐφονεύθησαν 41 Τοῦρκοι στρατιῶται και ἠχμαλωτίσθησαν 11, ἐκ τῶν ὁποίων 2 τραυματίαι. Ἐκ τῶν ἰδικῶν μας ἐφονεύθησαν 2 καί ἐπληγώθη 1 . Οἱ  Τοῦρκοι ἔφυγον πρός τό χωρίον Σανά». 

     Η Εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ», στις 6 Νοεμβρίου 1912,γράφει:

    «Η ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΕΟΡΤΑΖΕΙ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΙΝ ΤΗΣ.- ΜΙΑ ΠΕΙΣΜΑΤΩΔΗΣ ΜΑΧΗ.

        ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2 Νοεμβρίου (τοῦ ἀνταποκριτοῦ μας).- 

   Εἶνε ἀκράτητος ὁ ἐνθουσιασμός τῶν κατοίκων ὅλων τῶν χωρίων τῆς Χαλκιδικῆς.

Εἰς ἅπαντα τά σχολεῖα καί τάς ἐκκλησίας κυματίζει ἡ Ἑλληνική σημαία καί παντοῦ ἐψάλησαν δοξολιγίαι ἐπί τῇ είσόδῳ τοῦ γενναίου Ἑλληνικοῦ στρατοῦ.

   Οἱ κάτοικοι τῶν χωρίων τῆς Χαλκιδικῆς ἀδυνατοῦσι πῶς νά περιποιηθῶσι καί ἐκφράσωσι τήν ἄπειρον αὐτῶν εὐγνωμοσύνην πρός τούς ἐλευθερωτάς Ἕλληνας στρατιώτας.

ΣΥΜΠΛΟΚΑΙ ΕΙΣ ΡΕΣΙΤΝΙΚΙΑ

    Ὁ ὑπό τήν ἀρχηγίαν τοῦ Ἀτζέμ ἀγᾶ Τούρκικος στρατός συμπλακείς μετά Ἑλληνικοῦ ἀποσπάσματος τήν παρελθούσαν ἐβδομάδα ἔξωθεν τῶν Ρεσιτνικίων ἠναγκάσθη νά εἰσέλθῃ εἰς τό χωρίον ἀπό τό ὁποῖον ἐνόμισεν ὅτι ἦτο δυνατόν νά ἀντιτάξῃ ἀποτελεσματικήν ἐναντίον τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ ἀντίστασιν . Καί πρός τόν σκοπόν τοῦτον κατέλαβε διά τῆς βίας τήν μεγαλοπρεπῆ καί καινουργῆ οἰκίαν τοῦ  αἰδεσ. Οἰκονόμου Παπαδημητρίου ὅστις  μόλις εἶχεν ἀπολυθῆ  ἐκ τῶν φυλακῶν Θεσσαλονίκης, ὅπου ἐπ’ ἀρκετόν ἐκρατήθη ἕνεκα ἐθνικῶν λόγων. 

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ

    Ὁ Ἑλληνικός στρατός διατελῶν ὑπό τάς διαταγάς τοῦ ἀνθυπολοχαγοῦ Βασιλείου Παπακώστα ἤνοιξε πῦρ ἐναντίον τῶν Τούρκων οἵτινες , ὡς ἀνωτέρω γράφομεν, εὑρισκόμενοι ἐντός τῆς οἰκίας τοῦ Παπαδημητρίου, ἀντεπυροβόλησαν ἐναντίον τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ. Ἡ μάχη διήρκεσεν ἐπί ἐννέα ὥρας καί ὑπῆρξεν αἱματηροτάτη.   Ἐπειδή ἡ ὥρα εἶχε παρέλθει καί ὁ Ἑλληνικός στρατός ἐφοβεῖτο τήν ἐκ τοῦ σκότους ἀπόδρασιν ἀπεφάσισε νά θέσῃ πῦρ εἰς τήν οἰκίαν. Καί πράγματι πρό τῆς παρουσιασθείσης τοιαύτης ἀνάγκης αὐτός ὁ Οἰκονόμος Παπαδημητρίου ἐκόμισεν μεγάλην ποσότητα πετρελαίου καί ἐπέχυσεν ἐπί τῆς οἰκίας του, ἥτις ἐντός ὀλίγου ἐγένετο παρανάλωμα τοῦ πυρός.                                                                                    

    Οἱ Τοῦρκοι στρατιῶται εὑρεθέντες πρό τοῦ μεγάλου κινδύνου ἠναγκάσθησαν νά ἐνεργήσωσιν ἔξοδον, ὁπότε ἐφονεύθησαν περί τούς τριάκοντα καί ἠχμαλωτίσθησαν ἔνδεκα, μεταξύ τῶν ὁποίων δύο πληγωμένοι. Ἐντός δέ τῆς οἰκίας ἐκάησαν περί τούς εἴκοσι Τοῦρκοι στρατιῶται. Ἐκ τῶν ἡμετέρων γενναίως πολεμησάντων στρατιωτών , ἐφονεύθησαν δύο καί ἐπλιγώθη εἷς. 

    Ἐκ τῆς μεγάλης ταύτης μάχης κατόπιν τῆς ὁποίας ἀπηλλάγη ἡ περιφέρεια τῶν Ρεσιτνικίων ἐκ τῶν Τούρκων, αἱ ζημίαι εἶνε μεγάλαι. Μόνον αἱ τοῦ αἰδεσ. Οἰκονόμου Παπαδημητρίου , τοῦ ὁποίου ἐκάη ἡ οἰκία καί οἱ προῖκες τῶν τριῶν ἀνυπάνδρων θυγατέρων αὐτοῦ, ἀνέρχονται ἄνω τῶν πεντακοσίων λιρῶν».

    Τέλος έχει σημασία η αναφορά του Δεσπότη Σωκράτη,  για την μάχη του Αγίου Προδρόμου, όπου ρητά αναφέρεται ότι οι Τούρκοι είχαν κλεισθεί σε μερικούς στάβλους, τους πυρπόλησαν και σκότωσαν πολλούς αφού τους ανάγκασαν σε έξοδο. Δεν αναφέρει πουθενά  το «χάνι», και το σπίτι του Παπά Δημήτρη που  όπως λένε μερικοί ότι κάηκε. Αλήθεια δεν θα γνώριζε ένας Δεσπότης της Χαλκιδικής ότι ένας παπάς για χάρη του αγώνα και της πατρίδας έκαψε ό ίδιος το σπίτι του, και δεν θα το έλεγε; Ο Δεσπότης πρέπει να είχε ίδια αντίληψη των γεγονότων του Άγιο Προδρόμου, γιατί μερικές μέρες μετά την μάχη, πέρασε από το χωριό, και προφανώς και θα ενημερώθηκε. Προφανώς  κατά τον Δεσπότη Σωκράτη, δεν κάηκε το σπίτι του Παπά Δημήτρη, αλλά κάηκαν οι στάβλοι  που ανήκαν στο «βακούφικο χάνι » ( της εκκλησίας),  του Αγίου Προδρόμου.

   Ο  Π. Στάμου, στο βιβλίο για τον Ειρηναίο  γράφει  « εἰς τό  Χάνι αὐτοῦ» και εννοεί το Χάνι του χωριού του Αγίου Προδρόμου και όχι του Παπά Δημήτρη.                         

    Συγκεκριμένα γράφει:  «Ἑτέρα τουρκική δύναμις ἐρχόμενη πρός ἐνίσχυσιν τῶν ἐν Πολυγύρῳ Τούρκων , εἰς Ρεσιτνίκια , νῦν Ἅγιον Πρόδρομον, προσεβλήθη  ὑπό τῶν ἡμετέρων καί διελύθη, τῶν είς τό Χάνι αὐτοῦ  ὀχειροθέντων καέντων, περί τήν 20ην Ὀκτωβρίου».       

   Στις μάχες του Αγίου Προδρόμου, και σε όλες τις μάχες που έγιναν το 1912 στη Χαλκιδική πρωταγωνιστικό ρόλο, με την συμμετοχή του, είχε ο Καπετάν Μήτσος Γιουβάνης. Ο δάσκαλος Τσιότρας στα «ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ, τεύχος 7, στις σελίδες από 7 έως και 15 μεταξύ των άλλων, έγραφε:

« Ὁ δέ Γιουβάνης, ἀφοῦ το (τουρκικό)  κράτος τούς ἔδωσε ἀμνηστείαν, προσεχώρησεν εἰς τά ὠργανωμένα σώματα ὑπό τοῦ (Ελληνικού)  κράτους καί μάλιστα είς τόν τότε Ταγματάρχην Παπακώσταν εἰς Χαλκιδικήν, ἐκτύπησαν τούς Τούρκους πέριξ τοῦ Χολομῶντος, Πολυγύρου, Ἁγίου Προδρόμου καί Πουρνανζλῆ (παρά τήν Περιστεράν), ἀπελύθη μετά τήν ἀπελευθέρωσιν 1912 κρατῶν τό ἀπολυτήριον στρατοῦ τοῦ Παπακώστα, ἐθεωρήθη Μακεδονομάχος κι΄ ἔλαβε καί γεωργικόν κλῆρον εἰς Σανά Χαλκιδικῆς, ὅπου ἔκτοτε ἐγκαταστάθη καί ἀπεβίωσεν πρό ὀλίγων ἐτῶν κατά τό 1956-57 ἀπό φυσικόν θάνατον».

Ευχαριστώ για την φιλοξενία.

ΜΠΑΤΣΙΟΣ ΑΣΤΕΡΙΟΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ - ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ

π. ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΖΕΡΒΟΧΩΡΙΩΝ