ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ.... "ΟΤΑΝ ΤΟ ΧΘΕΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ"

Εργασία των μαθητών και μαθητριών της ΣΤ΄ τάξης του 2ου Δημ. Σχολείου Πολυγύρου

Δασκάλα: Πεύκου Μαρία

ΜΑΙΟΣ 2013

Το θέμα "ΟΙΚΙΑ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΚΑΡΑΓΚΑΝΗ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ...." προέκυψε από αίτημα των παιδιών στις συζητήσεις μας, για μια στροφή στο παρελθόν, γενεών που πέρασαν ή περνούν, σαν ένα ταξίδι επιστροφής στις ρίζες....

Συγκεκριμένα σε συζήτηση που έγινε στην Ενότητα 2 στο μάθημα της Γλώσσας με το σχετικό θέμα '' Το σπίτι του ποιητή Καβάφη" αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με τη αντίστοιχη κατοικία που υπάρχει στον Πολύγυρο Χαλκιδικής και έχει.... ιδιαίτερη ιστορική και πολιτισμική σημασία για τον τόπο μας.

Μέσα από τα εκθέματα που υπάρχουν εκεί θα μπορούσαμε να μελετήσουμε καλύτερα το παρελθόν μας και τον πολιτισμό μας.

ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ

Να έρθουν σε επαφή με στοιχεία λαϊκής παράδοσης.

Να αποκτήσουν εμπειρίες και γνώσεις ώστε να οικοδομήσουν στάση ζωής θετική προς την παράδοση.

Να παρατηρήσουν και να γνωρίσουν αντικείμενα μιας άλλης εποχής όπως επίσης και άλλα χρήσιμα αντικείμενα για τον άνθρωπο (υφαντά, κεντήματα, ξυλόγλυπτα).

Να προβληματιστούν, να συγκρίνουν, να εντοπίσουν ομοιότητες και διαφορές του χτες και του σήμερα, να κάνουν υποθέσεις και να βγάλουν συμπεράσματα για τις διαφορετικές ανάγκες, ασχολίες και συνήθειες αυτής της εποχής.

Να πλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, να καλλιεργηθεί η φαντασία και η δημιουργικότητα τους μέσα από βιωματικές δράσεις.

Να καλλιεργηθούν αξίες κοινωνικής ζωής όπως η συνεργασία, ο αλληλοσεβασμός και η υπευθυνότητα.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

-Συγκέντρωση πληροφοριακού υλικού (βιβλίων, εικόνων και φωτογραφιών) για τη λαϊκή τέχνη και παράδοση.

-Εξοικείωση των παιδιών με το θέμα.

-Συγκέντρωση και επεξεργασία πληροφοριών από τα παιδιά για τα παλιά εργαλεία, τα οικιακά σκεύη, τα επαγγέλματα που χάθηκαν, τις ενδυμασίες,τα τραγούδια τους χορούς και την διατροφή εκείνης της εποχής.

-Συνεντεύξεις από τους ηλικιωμένους και καταγραφή πληροφοριών.

-Επίσκεψη στο Λαογραφικό Μουσείο (φωτογράφιση -Βιντεοσκόπηση)

-Συγκέντρωση παραδοσιακών αντικειμένων στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του σχολείου μας, καταγραφή και ομαδοποίηση (γλωσσάριο).

-Δημιουργία "Λαογραφικού Μουσείου στο Σχολείο μας”

-Δραματοποίηση θεμάτων της καθημερινής ζωής παλαιότερων εποχών

-θεατρικό για την Επανάσταση της Χαλκιδικής το 1821

-Παρουσίαση χορών και τραγουδιών του τόπου μας

ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Πιστεύουμε ότι στο τέλος αυτού του προγράμματος , πέρα από τον ενθουσιασμό, τη χαρά της δημιουργίας και της προσφοράς, τις γνώσεις που θα αποκτήσουν τα παιδιά. Θα αναπτυχθεί μεταξύ των μαθητών πνεύμα συνεργασίας, ομαδικότητας και αλληλοβοήθειας, στην προσπάθεια της επίτευξης ενός κοινού στόχου, την ανάδειξη της τοπικής μας παράδοσης και κληρονομιάς.

Επίσκεψη στο Λαογραφικό Μουσείο Πολυγύρου

Το Λαογραφικό Μουσείο Πολυγύρου άνοιξε τον Μάιο 1998 με την πρωτοβουλία του Εθελοντικού Συλλόγου Γυναικών Πολυγύρου. Το μουσείο βρίσκεται στο κέντρο της πόλης στην ανακαινισμένη διώροφη κατοικία του πρώην δημάρχου Πολυγύρου, κ. Καραγκάνη, ο οποίος τη δώρισε για το σκοπό αυτό.
Όλα τα εκθέματα είναι δωρεές των κατοίκων και των πολιτών του Πολυγύρου.
Στον πρώτο όροφο είναι:
-Το σαλόνι με σοφάδες και χαμηλά στρόγγυλα τραπέζια, τραπεζαρία, και τα υπόλοιπα έπιπλα που θα περίμενε κανείς να έχει ένα τυπικό αστικό σπίτι της Μακεδονίας.
-Η κρεβατοκάμαρα με μεταλλικό κρεβάτι, ντουλάπες και κλινοσκεπάσματα.
-Το καθιστικό και η κουζίνα με όλες τις μαγειρικές συσκευές, καζάνια, ταψιά, τζάκι
και ένα άλλο δωμάτιο το οποίο περιέχει ένα παραδοσιακό αργαλειό.
Επίσης υπάρχουν αυθεντικές στολές της ευρύτερης περιοχής του Πολυγύρου .
Θα πρέπει να τονίσουμε ότι στο σαλόνι βρίσκεται μία κονσόλα που τη δώρισαν τα παιδιά του Παπάφειου Ορφανοτροφείου στον πατέρα του Αθανάσιου Καραγκάνη, επειδή ήταν δάσκαλός εκεί. Ένα έπιπλο το οποίο ήταν φτιαγμένο από ξύλο καρυδιάς και έχει ένα γαλλικό καθρέπτη, χρονολογείται 170 ετών.

Καθώς και το πρώτο κλαρίνο που είναι 160 χρονών και μοναδικό στη Χαλκιδική το οποίο άνηκε στον Μπάπμπα-Γιαννακό, και το πολυχρησιμοποιούσαν σε γάμους και πανηγύρια.

Στο ισόγειο, υπάρχουν αγροτικά εργαλεία που χρησιμοποιούσαν για όργωμα, σπορά, θέρισμα, αλώνισμα, και λιομάζωμα, καθώς και περισσότερες παραδοσιακές ενδυμασίες από την πόλη αλλά και από την επαρχία.

Βιογραφικό του Αθανασίου Καραγκάνη

Η οικεία Καραγκάνη η οποία είναι τώρα το λαογραφικό μουσείο του Πολυγύρου ήταν το σπίτι του Αθανασίου Καραγκάνη

Ο Αθανάσιος Καραγκάνης είχε σπουδάσει χημικός στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Το πτυχίο του το υπέγραψε ο μεγάλος ποιητής Κωστής Παλαμάς.

Ο Αθανάσιος Καραγκάνης ήταν Δήμαρχος του Πολυγύρου επί 4 τετραετίες τις δεκαετίες 50 και 60.

Η οικογένεια του ήταν πλούσια και μορφωμένη, ο ίδιος δεν παντρεύτηκε ποτέ , είχε όμως δύο (2) αδελφές την Τριανταφυλλιά και την Ελένη.Η μητέρα του Μαρία ήταν νηπιαγωγός και ο πατέρας του Γεώργιος δάσκαλος στο ορφανοτροφείο Παπάφειο στην Θεσσαλονίκη.

Ο Αθανάσιος Καραγκάνης αγάπησε πολύ τον τόπο του. Γι΄ αυτό όταν πλέον τα κουρασμένα βήματά του τον εμπόδιζαν να προσφέρει τις δυνάμεις του στη Χαλκιδική, άρχισε να προσφέρει την περιουσία του. Έκανε πολλές δωρεές. Η σπουδαιότερη ήταν η δωρεά της διώροφης οικίας του στο δήμο Πολυγύρου, για να γίνει λαογραφικό και ιστορικό μουσείο, γιατί πιστεύετε ότι αν η λαογραφία και η ιστορία της Χαλκιδικής αποκτήσουν στέγη, θα διασωθούν και θα μελετηθούν.

Ασχολήθηκε και με την συγγραφή βιβλίου ,αλλά και με άρθρα σε τοπικές χαλκιδικιώτικες εφημερίδες.

Τοπικές ενδυμασίες

Γυναικεία

Η τοπική φορεσιά της γυναίκας ήταν ο αλατζάς. Ήταν φτιαγμένος από μετάξι και ραμμένος σε μηχανή χειρός από τις ίδιες τις γυναίκες που το φόραγαν. Έβγαινε σε 4 χρώματα,στο κόκκινο (όταν το ύφασμα το έβλεπε ο ήλιος γινόταν πράσινο), στο θαλασσί, πορτοκαλί και στο αχερί.

Υπήρχε και ένας αλατζάς που τον λέγανε <<γκαβό>> γιατί δεν είχε μετάξι και τον φορούσανε στο σπίτι και στις δουλειές τους. Ενώ τους υπόλοιπους τους φορούσαν στην εκκλησία ,στις γιορτές και στις βόλτες τους.

Επίσης φορούσαν κοσμήματα σειρές ντούμπλες ή φλουριά στο στήθος ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση, βραχιόλια και σκουλαρίκια χρυσά.

Αντρική

Οι άντρες φορούσαν πουκάμισο, ζωνάρι και μπενεβρέκι(παντελόνι). Οι παπούδες φορούσαν μαύρο πουκάμισο,μαύρο ζωνάρι και μαύρο μπενεβρέκι. Οι μεσήλικες (40-50 χρονών) φορούσαν κόκκινο πουκάμισο, κόκκινο ζωνάρι και μαύρο μπενεβρέκι.

Τα παιδιά και οι νέοι φορούσαν μαύρο πουκάμισο, άσπρο ζωνάρι και μαύρο μπενεβρέκι.

Τραγιάσκα (καπέλο) σε χρώμα μαύρο με στρογγυλή ραφή ή με πιέτες στο πίσω μέρος οι γιορτινές. Τις φορούσαν χειμώνα-καλοκαίρι.
Παπούτσια μαύρα φαρδιά χωρίς κορδόνια έμπαιναν και έβγαιναν ελεύθερα.
Σκ΄φούνια (κάλτσες) μάλλινα πλεχτά, σε χρώμα μαύρο καφέ η σιάργκαβου (γκρι).

Κομπολόι κεχριμπαρένιο από χάντρες σε διάφορα μεγέθη.

Χήρες

Όταν οι γυναίκες έχαναν τους άντρες τους φορούσαν την μαύρη πουκαμίσα, όταν περνούσε ένα χρονικό διάστημα (περίπου 3 χρόνια) κεντούσαν την πουκαμίσα αυτή, τα μανίκια και τον ποδόγυρο και προσθέταν λίγο χρώμα.

Τον χειμώνα για να μη κρυώνουν φορούσαν από πάνω το μπενίσι που ήταν από μαλλί προβάτου (οι πλούσιες φορούσαν γούνα).

Νυφικά

Το 1910 μετά τον αλαντζά φόρεσαν το πρώτο μοντέρνο νυφικό τους οι Πολυγυρινές γυναίκες που ήταν φτιαγμένο από δαντέλλα και μετάξι, υπήρχε και η πλούσια δαντέλλα που ονομαζόταν κιπούρ και προερχόταν από την Γαλλία.

Το πρωί μετά το γάμο η πεθερά πήγαινε στη νύφη της ένα πιάτο με φρούτα (συνήθως μήλο και πορτοκάλι) και λίγα κουφέτα τα οποία συμβολίζουν την ευτυχία και τη γονιμότητα.

Ο ΑΡΓΑΛΕΙΟΣ

Το ποιο απαραίτητο και χρήσιμο εργαλείο για κάθε νοικοκυρά ήταν ο αργαλειός.

Τον αργαλειό τον χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να υφαίνουν όλα τα είδη είδη ρουχισμού και των κλινοσκεπασμάτων.

Ο αργαλειός ήταν μόνιμα στημένος σε κάποιο δωμάτιο του σπιτιού, πάντα δίπλα σε παράθυρο, όπου το φως ήταν περισσότερο.

Το στήσιμο του αργαλειού δεν ήταν εύκολη υπόθεση, έπρεπε να γίνει πολύ σταθερός για να μην μετατοπίζεται από τα τραντάγματα που έκανε η νοικυρά, όταν τον δούλευε. Ο αργαλειός αποτελούνταν από τέσσερα ίσα σε μέγεθος, γερά και βαριά δρύινα ξύλα, που συνδέονταν και με άλλα ξύλα με ειδικούς αρμούς, και είχε τα παρακάτω εξαρτήματα. 

Εξαρτήματα του αργαλειού

• Αντιά: δύο στρογγυλά ξύλα με διάμετρο 10-15 εκατοστών που στο ένα άκρο έχουν τετράγωνη κατάληξη με τέσσερις τρύπες.
Το μπροστινό αντί, που βρισκόταν στο μέρος που καθόταν η υφάντρια, είχε κατά μήκος του μια σχισμή απ’ όπου περνούσε το υφάδι και στην άκρη του είχε τρύπες, όπου η υφάντρια τοποθετούσε ένα ξύλο το σφίχτη, για αντίσταση και το στερέωνε για να μην περιστρέφεται. Πάνω σ` αυτό τυλίγεται το υφαντό καθώς φτιάχνεται.
• Στημόνι: . Είχε δυο βέργες τοποθετημένες ανάμεσα στις κλωστές του για να μπορεί να ανοίγει καλύτερα και να περνάει η γυναίκα τη σαΐτα. Τα ξύλα αυτά λέγονταν σταυρόβεργες και εμπόδιζαν τις κλωστές να μπερδευτούν.
• Χτένι: παραλληλόγραμμο με ύψος 10-12 εκατοστά περίπου, με πλήθος από λεπτά δόντια από καλάμι που προσαρμόζονται σε δύο στενά παράλληλα καλάμια ή ξύλα. Ήταν σα χτένα μόνο που ήταν κλειστό και από τις δύο πλευρές. Ανάμεσα από τις σχισμές ίσα- ίσα να περνούσαν οι κλωστές του στημονιού. Το χτένι έμπαινε σε μια θήκη που το στερέωνε κι έτσι η υφάντρα το κτύπαγε με όση δύναμη χρειαζόταν για να σφίξει το νήμα
• Μιτάρια: κυλινδρικά ξύλα παράλληλα μεταξύ τους που πάνω τους είναι δεμένοι πολλοί λεπτοί σπάγκοι. Έτσι οι κλωστές περνούσαν εναλλάξ οι μισές από το ένα μιτάρι και οι μισές από το άλλο. Τα μιτάρια κρέμονταν από πάνω από τον αργαλειό με δυο κόκαλα κόκορα για να μπορούν να μετακινούνται πάνω-κάτω.
• Ξυλόχτενο: δύο οριζόντια ξύλα με αυλακιές. Αυτά δένονταν με δύο μικρότερα ξύλα κάθετα. Μέσα τους προσαρμόζεται και κλειδώνει το χτένι με το οποίο χτυπιέται το υφάδι.
• Σαΐτα: ξύλο ελλειψοειδές που ήταν σκαμμένο εσωτερικά και κατά μήκος συγκρατούσε ένα μασούρι. Στο μασούρι τύλιγαν το βαμβακερό νήμα, που με το πέταγμα περνούσε μέσα στο στημόνι.
• Αδράχτες: ξύλα που είχαν τυλιγμένα πάνω τους  νήματα και  χρησιμοποιούνταν για την ύφανση των χοντρών υφασμάτων.
• Μασούρια: μικρά καλάμια περίπου 15 εκατοστών, που ήταν τρύπια κατά μήκος. Πάνω τους τύλιγαν το μάλλινο νήμα, που με το πέταγμα περνούσε μέσα στο στημόνι.
• Ποδαρικά: δύο μικρά ξύλα συνδεδεμένα με τα μιτάρια που τα πατούσαν διαδοχικά οι υφάντρες. Με το πάτημα του ποδιού της η υφάντρα ανέβαζε πότε το ένα και πότε το άλλο μετακινώντας αντίστοιχα και τις κλωστές του στημονιού, τις μισές πάνω και τις μισές κάτω. Έτσι άνοιγε το στημόνι για να περνάει η σαΐτα, να μπλέκει το στημόνι με την κλωστή του μασουριού και να γίνεται το ύφασμα.

Η επεξεργασία του μαλλιού

Τα μαλλιά από τo κούρεμα των ζώων τα τοποθετούσαν σε καζάνια και τα ζεμάτιζαν με ζεστό νερό, για να φύγουν οι βρωμιές. Μετά τα έβγαζαν και τα μετέφεραν, μέσα σε πανέρια, στη βρύση όπου τα ξέπλεναν με άφθονο νερό. Τα καθάριζαν από τις κολλιτσίδες και τα αγκάθια και στη συνέχεια τα κρεμούσαν να στραγγίσουν και να στεγνώσουν, στους φράχτες.
Αφού στέγνωναν τα επεξεργάζονταν στα λανάρια, τα "λανάριζαν". Με τα λανάρια χτένιζαν τα μαλλιά και ετοίμαζαν τις τουλούπες για το γνέσιμο, δηλαδή τη μετατροπή του μαλλιού σε νήμα. Τα λανάρια ήταν ξύλινα και είχαν συρμάτινα δόντια ή χονδρά σιδερένια καρφιά.
Το γνέσιμο γινόταν με τρία κλωστικά εργαλεία: Τη ρόκα, το αδράχτι και το σφοντύλι.
Η ρόκα. Ήταν ένα απλό εργαλείο στο οποίο στερέωναν τις τουλούπες για να τις γνέσουν.
Το αδράχτι, ήταν κατασκευασμένο από ξύλο και έμοιαζε με λαμπάδα. Στο επάνω άκρο είχε ένα λεπτό άγκιστρο, για να αγκιστρώνεται το νήμα και στο κάτω μέρος προσαρμοζόταν το σφοντύλι.
Το σφοντύλι ήταν ένα στρογγυλό και πλακουδερό ξύλο με διάμετρο γύρω στους έξι πόντους, που με το βάρος του έδινε τη δυνατότητα στο αδράχτι να γυρίζει γρήγορα και να στρίβει το μαλλί.
Όταν γέμιζε το αδράχτι έπρεπε να βγάλουν την κλωστή για να μπορέσουν να γνέσουν κι άλλο. Γι’ αυτό είχαν το τυλιγάδι. Το "τυλιγάδι", ήταν ένα ξύλο μακρύ, μια πήχη περίπου, πού είχε διχάλες στις δυο του άκρες.

Το βάψιμο των κλωστών

Η βαφή ή το βάψιμο των νημάτων γινόταν στο καζάνι, μέσα σε βρασμένο νερό. Έριχναν τις κλωστές σε κουλούρες μέσα στο καζάνι, τ’ ανακάτευαν μ’ ένα ξύλο για να βαφτούν όλες οι κλωστές και αφού τα έβραζαν αρκετή ώρα, τα έβγαζαν, τα ξέβγαζαν σε καθαρό νερό και ύστερα τ’ άπλωναν στο φράχτη να στεγνώσουν.
Η επιλογή των χρωμάτων ήταν σημαντική υπόθεση. Η Πολυγυρινή νοικοκυρά χρησιμοποιούσε πάντα χαρούμενα χρώματα.
Ας δούμε τώρα πως προέρχονταν τα διάφορα χρώματα από τις φυσικές βαφές.
1)Το κόκκινο. Ήταν το αγαπημένο χρώμα των υφαντριών, για να πετύχουν αυτό το χρώμα χρησιμοποιούσαν:

-Φλούδες από μηλιάδι
- Παντζάρια
2)Το μαύρο. Δεύτερο σε προτιμήσεις ήταν το μαύρο χρώμα. Μαύρο έβαφαν με:

- Το ξύλο του σκλήθρου
- Καρυδότσουφλα
3)Το κίτρινο. Κίτρινο έβαφαν με:

- Τα φλούδια κρεμμυδιού
- Λουλούδια από σπάρτο
5)Το πράσινο. Πράσινο χρώμα έβαφαν με:

- Το φυτό λαδανιά

6)Το καφέ. Καφέ χρώμα έβαφαν με:

- Τις πράσινες φλούδες καρυδιών

7)Το μπλε-γαλάζιο-ουρανί. Αυτές τις αποχρώσεις του μπλε τις πετύχαιναν με:

- Λάπατο μαζί με λουλάκι
Είναι να απορεί κανείς και να θαυμάζει πως σοφίστηκαν όλες αυτές τις αυτοσχέδιες συνταγές βαψίματος από τη φύση, οι απλοϊκές υφάντρες της πόλης μας!"

Στοιχεία για έπιπλα - αντικείμενα

Έπιπλα

Τα τραπέζια τους ήταν οι λεγόμενοι σοφράδες, ήταν στρογγυλά και χαμηλά. Αντί για καναπέδες υπήρχαν τα μηδέρια και πάνω σε αυτά στρώνανε τα μακάτια.

Τα κρεβάτια τους ξύλινα τα περισσότερα και μεταλλικά.

Επίσης υπήρχαν τα σιντούκια, τα φανάρια, οι πιατουθήκες και τα εικονοστάσια.

Εργαλεία - Σκεύη

Τα αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν οι Πολυγυρινοί απεικονίζουν την κοινωνική, οικογενειακή και τη καθημερινή τους ζωή . Με τον καιρό αυτά τα αντικείμενα κινδυνεύουν να χαθούν, και ευτυχώς που έγινε αυτή η προσπάθεια και συγκεντρώθηκαν στο λαογραφικό Μουσείο Πολυγύρου για να θυμόμαστε τη λαογραφική και πολιτιστική μας κληρονομιά.

Οικιακά σκεύη-αντικείμενα

Κατσαρόλες (τέντζιρις μπακιρένιος ), μπακράτσια, σινιά (ταψιά για πίτες), τηγάνια, ξύλινες κοπάνες, πινακωτή, πλαστήρι, γκλόστρης, γουδί, μαχαίρια και κουταλοπίρουνα, φαράσι, φουρκάλι, καζάνι, κουπάνα κ άλ.

Φανάρι

Χαρακτηριστικό ήταν το φανάρι, ήταν ένα μεταλλικό ντουλάπι το όποιο ήταν γύρω - γύρω με σήτα και εκεί τοποθετούσαν τα φαγητά για να τα διατηρήσουν και να αποφύγουν τα έντομα και τα τρομακτικά για αυτό και το κρεμούσαν ψηλά.

Δεν υπήρχαν ντουλάπια αλλά ράφια και η πιατοθήκη στην όποια τοποθετούσαν τα κουζινικά σκεύη.

Επίσης εκείνη την εποχή δεν υπήρχε υδροδότηση σε κάθε σπίτι. Άλλα υπήρχαν οι κεντρικές βρύσες που από εκεί έπαιρναν νερό όλοι οι κάτοικοι. Για τις βασικές τους ανάγκες μετάφεραν το νερό μέσα σε πήλινα δοχεία, τις στάμνες. Για βρύση χρησιμοποιούσαν ένα μεταλλικό δοχείο το όποιο είχε μια μικρή βρυσούλα στο κάτω μέρος και αυτό το χρησιμοποιούσαν καθημερινά για να πλύνουν τα πιάτα τους ή άλλα κουζινικά σκεύη.

Τα οικιακά σκεύη, (ταψιά, καζάνια, κατσαρόλες, μπακράτσια,συνιά κ.άλ) ήταν χάλκινα (μπακιρένια) και με τον καιρό οξειδώνονταν και έπρεπε να γανωθούν, να περαστεί δηλαδή η επιφάνειά τους με ειδικό μέταλλο (καλάι – κασσίτερο) για να προστατευτούν από τα δηλητηριώδη οξείδια του χαλκού.

Αυτή τη δουλειά την έκανε ο γανωματής.

Άλλα αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν ήταν:

Ο ΜΗΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΦΕ

Σε αυτόν άλεθαν τα σπυριά του καφέ αφού πρώτα τα ψήνανε σε ειδικό αντικείμενο πάνω στα κάρβουνα.

ΤΟ ΓΟΥΔΙ

Σε αυτό έσπαναν το σουσάμι, το σιτάρι τα σκόρδα και άλλα υλικά.

Η ΜΠΟΥΚΛΑ

Είναι στρόγγυλο ξύλινο δοχείο συνήθως φτιαγμένο από ξύλο ή οξιάς κέδρου ή πεύκου για να έχει ωραία οσμή. Γύρω γύρω είχε μεταλλικό στεφάνι ,τη μπούκλα τη χρησιμοποιούσαν για μεταφορά νερού, σαν παγούρι.

Η Καλημέρα
Εκεί κρεμούσαν τις πετσέτες και επάνω ήταν ένα πλεκτό που το
είχαν κορνιζώσει και έγραφε <<καλημέρα>>.

Το Σφραγίδι
Το χρησιμοποιούσαν για τις λειτουργίες που πήγαιναν στην εκκλησία για να τις διαβάσει ο ιερέας και στη συνέχεια να τις μοιράζει στους πιστούς.

Η Κρεατομηχανή χεριού
Εκεί αλέθανε συνήθως το χοιρινό κρέας και στη συνέχεια με ειδικά χωνιά περνούσαν μέσα στα έντερα από το γουρούνι τον κιμά για να φτιάξουν τα λουκάνικα.

Τα πυθάρια

Πήλινα μεγάλα δοχεία που σε αυτά αποθηκεύανε διάφορα τρόφημα και οι νταμιτζάνες οι οποίες χρησιμεύαν για να αποθηκεύουν το κρασί και το ούζο. Οι νταμιτζάνες από μέσα ήταν γυάλινες κι' απο έξω πλεγμένες με καλάθι.

Οι σύτες ή κόσκινα
Με αυτό κοσκίνιζαν το αλεύρι με το οποίο θα ζύμωναν ή θα έτριβαν τα τραχανά κτλ
 To σίδερο

Το σίδερο λειτουργούσε με κάρβουνο και ήταν πολύ βαρύ γιατί και τα ρούχα τους ήταν χοντρά και για να σιδερωθούν εύκολα χρειάζονταν βάρος.

Γεωργικά - κηπευτικά αντικείμενα: Αλιέτρι, τσ΄κούρι, παλιροκόπους, κλαδιφτήρι, φκιάρι, κασμάς, τσάπη, κουσά, διρπάνι, δικάνη, μπούκλα, δισάκι, φόρτουμα.
Κτηνοτροφικά: Καρδάρι, γκιούμι, μπακράτσι, κουπάνα, τούντζι, κ’δούνι, ντουμπλιέκι, φούρκα, καπίστρι, τρουβάς.
Μελισσοκομικά : Κουφίνι, κνάκι,φυσηρό, ίσκνα
Σιδηρουργικά : Αμόνι, βαριό, μουχάνι
Ξυλουργικά : Σκιπάρνι, πριόνι, σφυρί, ρουκάνι, σφήνα

Φωτισμός

Μέχρι και το 1940 ο Πολύγυρος δεν είχε ηλεκτρικό ρεύμα και για φως χρησιμοποιούσαν τη γκαζόλαμπα, η οποία δούλευε με γκάζι και φυτίλι.

Συνέντευξη

Οι μαθήτριες της ΣΤ΄τάξης πήραν συνέντευξη από την υπεύθυνη του Λαογραφικού Μουσείου Πολυγύρου κ Κούλα Μελά.

Κυρία Μελά τι σας έκανε και οδηγηθήκατε σε αυτή τη σκέψη, δηλαδή να συγκεντρώσετε όλα αυτά τα υλικά σε αυτήν εδώ την οικία;
-Για να κρατήσω τα ήθη και έθιμα του τόπου μας και να μεταδοθούν στις επόμενες γενιές.

-Ανταποκρίθηκε ο κόσμος στο κάλεσμά σας για όλα αυτά τα υλικά και τα πράγματα που βρίσκονται εδώ;

-Ανταποκρίθηκε και με το παραπάνω , όλοι ανοίξανε απλόχερα τα μπαούλα τους και μας έδωσαν ανεκτίμητα κειμήλια των παππούδων τους.

-Γνωρίζατε προσωπικά των Κύριο Καραγκάνη;

-Το γνώριζα , χόρεψα μαζί του και οργάνωσα τα γενέθλιά του, όταν ήταν 90 ετών.

-Σήμερα πως αισθάνεστε;

-Αισθάνομαι πολύ περήφανη και ικανοποιημένη για τον αξιόλογο αυτό χώρο που κοσμίζει τον Πολύγυρο και έρχονται πολλοί επισκέπτες και γνωρίζουν τα ήθη και έθιμα του τόπου μας.

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΦΑΓΗΤΑ - ΣΥΝΤΑΓΕΣ

Tη πρώτη θέση στα είδη διατροφής είχε το ψωμί που το ζύμωναν οι πολυγυρινές νοικοκυρές μία φορά την εβδομάδα και το φούρνιζαν στο δικό τους φούρνο που είχαν στην αυλή ή στο φούρνο της γειτονιάς που το πήγαιναν μέσα στις πινακωτές .

Τα φαγητά όσπρια (φασόλια, κουκιά, ρεβύθια, φακές), πατάτες, τραχανά, πίτες διάφορες με άγρια χόρτα ή κολοκύθια.

Κρέας τις Κυριακές (όχι πάντα, ούτε όλοι) και τις μεγάλες γιορτές και συνήθως κοτόπουλα.

Απ΄ τα γουρούνια που έτρεφαν όλα σχεδόν τα σπίτια, έφτιαχναν πατσά, παστό, λουκάνικα, λίγδα, τσιγαρίδια . Επίσης πάστωναν τα κόκκαλα για να τα διατηρήσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Αλάτιζαν ελιές, ψάρια ( σαρδέλλες, σαβρίδια και κολιοί) έφτιαχναν τουρσιά και όσοι είχαν ζώα έφτιαχναν και τυρί.

Τα γλυκά ήταν ελάχιστα εκτός από τα γλυκά του κουταλιού που πάντα υπήρχαν στο πολυγυρινό σπίτι . Την παραμονή των Χριστουγέννων έφτιαχναν (σαραγκλί), τις απόκριες χαλβά από σιμιγδάλι ή αλεύρι το Πάσχα τα τσουρέκια και το χειμώνα έκαναν τα κλίκια ή τηγανίτες.

Στις Αποκριές επίσης συνήθιζαν οι γυναίκες του Πολυγύρου να κάνουν πίτες και χαλβά, να ψήνουν λουκάνικα και μαζί με ελιές και τυρί να τα μοιράζουν στους επισκέπτες που θα έρχονταν στην πόλη τους, και αυτό διατηρήτε ακόμη και σήμερα κάθε χρόνο τις ημέρες τις Αποκριάς το γνωστό ως «Κατσ' αμάκα»: «Κάλλιο ράκου κι κρασί, παρά πκμάσου και βρακί», ... Παντού ακούγεται το «Κατσ' αμάκα», δηλαδή κάτσι κι φάε δωρεάν.

Το κρασί και το ρακί υπήρχε άφθονο στα Πολυγυρινά σπίτια γιατί οι περισσότεροι κάτοικοι είχαν αμπέλια.

Εκείνο που πρέπει να σημειώσουμε είναι το παραδοσιακό φαγητό το “Τραΐ με κριθαράκι”που μοιραζόταν από τους οικονομάδες στα πανηγύρια που γινόταν στα εξωκλήσια του Πολυγύρου.

Τραχανάς

   Υλικά:
10 κιλά κοφτό (πληγούρι)
24 κιλά γάλα κατσικίσιο φρέσκο
1 κιλό σιμιγδάλι
3 κουταλιές σούπας κοφτές αλάτι

Ζεματίζουμε το καζάνι να απολυμανθεί. Βράζουμε το γάλα, ρίχνουμε το αλάτι και μετά σιγά σιγά τον κοφτό ανακατεμένο με το σιμιγδάλι συνέχεια με ξύλινη κουτάλα μέχρι να πήξει. Πρέπει να γίνει πολύ «σφιχτός» χωρίς να καεί. Τραβούμε τα κάρβουνα και σκεπάζουμε το καζάνι με χοντρή αποροφητική πετσέτα και ένα καπάκι και το αφήνουμε μερικές ώρες να κρυώσει.

Τον περνούμε από χονδρό κόσκινο και τον απλώνουμε στον ήλιο 2 μέρες να ξεραθεί. Τέλος τον αποθηκεύουμε σε πάνινη ή γυάλινη συσκευασία. Το κατακάθι του καζανιού (σε πάχος 1 δαχτύλου περίπου) που έχει ροδίσει, τα «τσικνάδια», τρώγεται σαν μεζές.

Τραΐ με κριθαράκι

Υλικά:
1 κιλό κρέας τραγίσιο
500 γρ. κριθαράκι
1 φλιτζάνι τσαγιού ντομάτα ψιλοκομμένη
1 κρεμμύδι
1 φλιτζάνι τσαγιού ελαιόλαδο
1 κρασοπότηρο κρασί
Αλάτι & πιπέρι

Ζεματίζουμε το τραΐ σε μια μικρή κατσαρόλα για 5-10 λεπτά, πετάμε το νερό για να φύγει ο αφρός και η βαριά μυρωδιά του και το ξεπλένουμε.

Ζεσταίνουμε το λάδι σε μια κατσαρόλα και τσιγαρίζουμε το κρέας. Προσθέτουμε το κρεμμύδι, αλάτι και πιπέρι να καβουρντιστούν κι αυτά. Στη συνέχεια το σβήνουμε με κρασί και προσθέτουμε την ντομάτα και 1 λίτρο νερό. Βράζουμε το κρέας σε σιγανή φωτιά για δυο ώρες περίπου. Όταν το κρέας βράσει, προσθέτουμε το κριθαράκι και βράζουμε άλλα 5 λεπτά ανακατεύοντας συνεχώς να μην «πιάσει».

Φασολάδα

1 ποτήρι φασόλια ξερά άσπρα
ή μαύρα (μπαρμπουνοφάσουλα)
2 κρεμμύδια ψιλοκομμένα
1 φλιτζάνι τσαγιού ελαιόλαδο
1 φλιτζάνι τσαγιού ντομάτα ψιλοκομμένη
Σέλινο και σελινόριζα ψιλοκομμένα
Δυόσμο ψιλοκομμένο
1 καρώτο σε ροδέλες
1 καυτερή πιπεριά (προαιρετικά)
Αλάτι χονδρό, πιπέρι

Τσιγαρίζουμε ελαφρά στην κατσαρόλα το κρεμμύδι με το λάδι. Προσθέτουμε χλιαρό νερό και τα φασόλια και τα αφήνουμε να βράσουν σε μέτρια φωτιά. Μόλις μισοβράσουν προσθέτουμε καρώτο, σέλινο, δυόσμο, αλάτι πιπέρι και ντομάτα. Μόλις "χυλώσει" η φασολαδα είναι έτοιμη. Σερβίρεται με κολιό αλμυρό, τουρσί και ελιές σπαστές.

Σαραγκλί με σουσάμι

Υλικά:
250 γρ. σουσάμι, καβουρντισμένο
250 γρ. καρύδια, χοντροκομμένα
2 κουταλάκια κανέλα
½ κουταλάκι γαρύφαλλο
½ κούπα εκλεκτό ελαιόλαδο ή καλαμποκέλαιο
10-12 φύλλα πολύ λεπτά

για το σιρόπι:
1 1/2 κούπα ζάχαρη
1 κούπα νερό
1 κουταλιά χυμό λεμονιού

Σ' ένα μπολ, ανακατεύουμε το σουσάμι με τα καρύδια την κανέλα και το γαρύφαλλο. Λαδώνουμε ένα ταψί και απλώνουμε 2 φύλλα. Αλείφουμε με λίγο λάδι και πασπαλίζουμε λίγο από το μίγμα σουσαμιού – καρυδιών. Συνεχίζουμε στρώνοντας τα φύλλα ένα-ένα με ενδιάμεσα γέμιση μέχρι να τελειώσουν. Λαδώνουμε και το τελευταίο φύλλο και χαράζουμε το σαραγκλί σε ρομβοειδή κομμάτια. Ψήνουμε στους 180 βαθμούς μέχρι να ροδίσει καλά. Βράζουμε το σιρόπι 5 λεπτά και μόλις τη βγάλουμε από το φούρνο, την περιχύνουμε με το σιρόπι καυτό κουταλιά - κουταλιά. Αφήνουμε να κρυώσει εντελώς, πριν τη σερβίρουμε.

Χαλβάς

Υλικά:
1 φλιτζάνι λάδι καλό
2 φλιτζάνια σιμιγδάλι χονδρό
1 φλιτζάνι καρύδι κοπανισμένο (ή αμύγδαλα καβουρντισμένα)
2-3 φλιτζάνια ζάχαρη
5 φλιτζάνια νερό
1 φλιτζάνι σταφίδες ξανθές (προαιρετικά)
Κανέλα

Καβουρντίζουμε το σιμιγδάλι με το λάδι μέχρι να πάρει καστανό χρώμα χωρίς να καεί.
Βράζουμε το νερό με τη ζάχαρη και ρίχνουμε το σιμιγδάλι ανακατεύοντας συνεχώς μέχρι να πήξει και να "στέκεται" στο κουτάλι.
Αποσύρουμε από τη φωτιά και σκεπάζουμε με μια πετσέτα για 10 λεπτά.
Προσθέτουμε τα καρύδια ή τα αμύγδαλα (και τις σταφίδες) και ανακατεύουμε.
Τοποθετούμε σε φόρμα ή ταψί (στολίζουμε με ολόκληρα αμύγδαλα) μέχρι να κρυώσει.
Σερβίρεται με κανέλα.

ΚΛΙΚΙΑ ΜΕ ΜΕΛΙ

Τα τηγανιτά αυτά κουλούρια, που στον Πολύγυρο ονομάζονται "κλίκια" τα πρόσφεραν οι νοικοκυρές τα παλιά χρόνια στα παιδάκια που έρχονταν να πουν τα κάλαντα τα Χριστούγεννα.

Συστατικά:

Για τη ζύμη:

½ κιλό αλεύρι

2 ποτήρια χλιαρό νερό

λίγη μαγιά

1 κουταλιά σούπας ζάχαρη

λίγο αλάτι

Ζυμώνουμε το μίγμα των παραπάνω και το αφήνουμε να φουσκώσει καθώς το σκεπάζουμε με μια πετσέτα.

Όταν φουσκώσει βάζουμε:

2 κουταλιές σούπας ζάχαρη

1 κουταλιά ελαιόλαδο

Παρασκευή:

Το ξαναζυμώνουμε. Όταν φουσκώσει και πάλι παίρνουμε ένα ένα μικρά μπαλάκια ζυμάρι και τα πλάθουμε έτσι ώστε να πάρουν σχήμα κυλινδρικό. Στη συνέχεια το ενώνουμε και γίνεται ένα στρογγυλό κουλουράκι και τα τοποθετούμε σε μια πετσέτα. Στη συνέχεια τα βάζουμε σε ένα βαθύ τηγάνι, στο οποίο έχουμε βάλει 2 δάχτυλα λάδι να κάψει σε δυνατή φωτιά. Χαμηλώνουμε λίγο τη φωτιά και τα βάζουμε μέσα στο λάδι μέχρι να ροδίσουν και τα γυρίζουμε ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Είναι απαραίτητο μετά από 2 χρήσεις του λαδιού να βάλουμε καινούργιο για καλύτερη γεύση αλλά κι επειδή είναι πιο υγιεινό.

Μετά, τα βάζουμε σε μια πιατέλα και τα σερβίρουμε με μέλι, κανέλα και ξηρούς καρπούς, όπως αμύγδαλα και καρύδια.