Προεπαναστατικά κινήματα στην Ελλάδα

Γράφει ο Γιώργος Ι. Ζωγραφάκης

  - Δασκαλογιάννης

(Πριν από τη μεγάλη επανάσταση του 1821, (την 203η επέτειο της οποίας γιορτάζουμε σε λίγες μέρες), υπήρξαν ορισμένα επαναστατικά κινήματα, περιορισμένης έκτασης και αποτελέσματος. Σημαντικότερο από αυτά ήταν ασφαλώς τα Ορλωφικά, μια επανάσταση που υποκίνησαν οι Ρώσοι αδελφοί Ορλώφ, η οποία πήρε μεγάλη έκταση, από περιοχές της Μακεδονίας και της Ηπείρου ως την Κρήτη. Βέβαια, τα επίκεντρα της επανάστασης αυτής ήταν η Μάνη στην Πελοπόννησο και τα Σφακιά της Κρήτης, όπου εδέσποσε η μορφή και η δράση του Δασκαλογιάννη. (Το παρακάτω σχετικό κείμενο είναι από το βιβλίο μου «Το Κρητικό και το Μακεδονικό Ζήτημα», σελ. 176) 

Δασκαλογιάννης  (Ιωάννης Βλάχος)...

«Ο Ιωάννης Βλάχος, που έμεινε στην ιστορία με το όνομα Δασκαλογιάννης, γιατί είχε κάποια ευρωπαϊκή μόρφωση, ήταν γόνος εύπορου Σφακιανού εμπόρου και πλοιοκτήτη, επιχείρηση την οποία συνέχισε και αύξησε ο Δασκαλογιάννης, έχοντας στην ιδιοκτησία του 4 εμπορικά τριίστια. Είχε γεννηθεί στην Ανώπολη Σφακίων το 1725.

  Ο Δασκαλογιάννης είχε γνωριστεί με τους αδελφούς Ορλώφ και πίστεψε, - όπως και πολλοί Έλληνες τότε – πως η Ρωσία (που βρισκόταν σε πόλεμο με την Τουρκία από το 1768), θα βοηθούσε μια ελληνική επανάσταση. Έτσι, όταν οι Ορλώφ ήλθαν στη Μάνη και ξεσήκωσαν τον κόσμο κατά των Τούρκων, ο Δασκαλογιάννης τους βοήθησε αρχικά στη Μάνη, στη συνέχεια όμως τέθηκε επικεφαλής ανάλογης επανάστασης που ξέσπασε, με την υποκίνηση και στήριξή του, στα Σφακιά. Όμως οι Τούρκοι κινητοποίησαν μεγάλες δυνάμεις και, παρά τον ηρωικό αγώνα των Σφακιανών και του ίδιου του Δασκαλογιάννη, και ύστερα από μεγάλες καταστροφές που προκάλεσαν στην περιοχή, με πολλά θύματα ενόπλων και αμάχων, ο Δασκαλογιάννης, για να σταματήσει τις καταστροφές των Τούρκων. παραδόθηκε στους Τούρκους, οι οποίοι τον μετέφεραν στο Μεγάλο Κάστρα (Ηράκλειο), μαζί με τη γυναίκα του, δυο κόρες και τον αδελφό του, όπου τελικά τον έγδαραν κυριολεκτικά ζωντανό, προκαλώντας φυσικά τον θάνατό του από ακατάσχετη αιμορραγία. Πέραν από τα βασανιστήρια και τον φρικτό του θάνατο, ο Δασκαλογιάννης γνώρισε μεγάλη απογοήτευση διαπιστώνοντας ότι οι υποσχέσεις για βοήθεια των Ρώσων σε ελληνική εξέγερση ήταν ψευδής υπόσχεση των Ορλώφ, η οποία εξυπηρετούσε μόνον την όποια υποβοήθησή τους στον πόλεμο που διεξήγαγαν κατά των Τούρκων.

  Ο Δασκαλογιάννης παραμένει ένα σύμβολο των αγώνων της Κρήτης για την ελευθερία της».

Το Τραγούδι  του  Δασκαλογιάννη

Δεκάξι χρόνια μετά τον ηρωικό θάνατο του Δασκαλογιάννη, ένας αγράμματος τυροκόμος, παλιός συμπολεμιστής του, ο μπαρμπα Μαντζελιός, υπαγόρευσε στον βοσκό Σήφη Αναγνώστη ένα στιχούργημα 1032 στίχων για τον Δασκαλογιάννη, ορισμένα, ελάχιστα, αποσπάσματα από το οποίο είναι τα παρακάτω:

«…Τσι πρώτες μέρες τ’ Απριλιού, ένα κολατσιδάκι.

οι Σφακιανοί σηκώνουσι στην Κράπη το σαντζάκι.

Τη συμβουλή του βασιλιά δε στέκου ν’ ανημένου,

τσι Τούρκους διαγουμίζουσι, στα κάστρα κουβαλιούνται…

Πορίζουν απού τα Χανιά σαράντα μπαϊράκια,

να υπάσι να τα κάψουσι του Γιάννη τα κονάκια.

Επερμαζώχτη η Τουρκιά στου Μπασαλή το Χάνι.  

πάνω στην Κράπη οι Σφακιανοί με το Δασκαλογιάννη.

Μαυρίζουσι τα λιόφυτα και ούλα τα χωράφια,

από το πλήθος της Τουρκιάς κι από τα μπαϊράκια…

Και κάνουν πρώτο πόλεμο εις το Σελί της Κράπης,

πέφτουσι Τούρκοι αρίφνητοι κι ο μέγας Τζιτζαράπης,

Πέφτου και δέκα Σφακιανοί, πολλοί κι ελαβωθήκα,

εις τα Σωμάρια βγήκασι κι ετοποθετηθήκα.

 Μα η Τουρκιά ήταν πολλή, αμέτρητες χιλιάδες,

ασκέρια ντόπια, ξενικά, γιανίτσαροι, πασάδες…

Σάββατο μέρα φτάξασιν εις τω Σφακιώ τη χώρα,

που η γης κι κόσμος έτρεμεν από τα μοιρολόγια…

Στη μέση στέκει ο Δάσκαλος, ζωσμένος το σπαθί του

κι εφόργιε το μπουρνούζο του κι έλαμπεν το κορμί του.

Λέει στους συντρόφους του πως του έγραψε ο Πασάς

«να υπά’ να τον ιδούνε,

 τ’ άρματα να του δώσουμε και φίλοι να γενούμε»

και τους λέει πως θα πάει μόνος του στον Πασά. 

Οι σύντροφοί αντιδρούν και απαντούν:

«Εμείς εσηκωθήκαμε, Τούρκους να πολεμούμε

κι όι να προσκυνήσουμε, να πα΄ να σκλαβωθούμε».

Ο Πασάς στέλνει γραφή στον Δασκαλογιάννη:

« Δάσκαλε Γιάννη τω Σφακιώ, έλα να μ’ ανταμώσεις

και τα πουλιά π’ αγρίεψες πάσκισε να μερώσεις». 

Εγώ θα πάω στου Πασά, μαγάρι να με πνίξει,

μη σιοξεβγάλει τα Σφακιά κι ούλα να τ’ αφανίσει

Πηγαίνει στον Πασά που όμως, αντί «φίλοι θα γενούμε»,

τον συλλαμβάνει και με όλη την οικογένειά του,

τον στέλνει, σιδηροδέσμιο, στον μεγάλο Πασά, στο Ηράκλειο.

Στο Κάστρο τον επέψασι το Δάσκαλο, τον Γιάννη. 

Κι ο Πασάς (του Κάστρου):

«Καλώς τονε το Δάσκαλο, τον πρώτο των κρουσάρω,

απού μου μήνα κι ήλεγε, τσι χώρες σου θα πάρω.

Γρήγορα πάρετέ τονε, να φύγ’ από κοντά μου,

να τον ιδώ δίχως πετσί, να δροσιστεί η καρδιά μου».

Τον Δάσκαλο εγδάρασιν κι άλλους πολλούς επνίξα

και τσ’ άλλους τσ’ αποδέλοιπους στη φυλακή τσ’ ερρίξα…