200 χρόνια από την μάχη των Βασιλικών και την θυσία του Χάψα και των 63 Συκιωτών παλικαριών του

Γράφει ο Νίκος Χατζηγιάννης

"200 χρόνια συμπληρώνονται από την μάχη των Βασιλικών και την θυσία του Χάψα και των 63 Συκιωτών παλικαριών του το 1821 αλλά και την επανάσταση του 1854 και την πυρπόληση της εκκλησίας του χωριού με τους Τούρκους μέσα από τον Τσάμη Καρατάσο.

Η Ιστορία έγραψε με χρυσά γράμματα την θυσία των Συγχωριανών μας στους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821 και 1854..

Οι Ηρωικοί Συκιώτες μαζί με τον... Καπετάν Χάψα, έπεσαν υπέρ βωμών και Εστιών Φυλάττοντας 2ες Θερμοπύλες στα Βασιλικά, γνωρίζοντας ότι θα πεθάνουν μαχόμενοι ώστε να δώσουν κρίσιμο χρόνο στα γυναικόπαιδα της περιοχής να καταφύγουν στο γειτονικό μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας.

Ο Σταμάτιος Χάψας ή περισσότερο γνωστός ως καπετάν Χάψας είναι ένας από τους οπλαρχηγούς της επανάστασης του 1821 στην Βόρεια Ελλάδα καί πιο συγκεκριμένα στήν Χαλκιδική της Μακεδονίας.Ένας γενναίος άνδρας ,‘Ενας ακόμα Λεωνίδας...

Ως γνωστόν, η επανάσταση του 1821 ξεκίνησε από την

Πελλοπόνησο. Αυτό που δεν ειναι γνωστό είναι πως γενικεύτηκε πολύ γρήγορα σε όλη τη χώρα και έφτασε μέχρι την Μακεδονία. Εκεί, λοιπόν, πρωτοστάτησε ο Εμμανουήλ Παπάς για τον οποίο θα μιλήσω άλλη φορά. Και ενώ τα πράγματα προχωράνε σχετικά καλά στη Νότια Ελλάδα, τα νέα από το μέτωπο του Εμμανουήλ Παπά και την Μακεδονία δεν είναι καλά. Μάχες γίνανε στην Ρεντίνα και στην Απολλωνία αλλά οι οθωμανικές δυνάμεις κατατρόπωσαν τους ‘Ελληνες πολεμιστές. Έτσι ο Εμμανουήλ Παπάς με μόνο 200 αγωνιστές σπεύδει να ενωθεί με το σώμα του Χάψα πού βρίσκεται στα Βασιλικά Θεσσαλονίκης.

Ο Εμπού Λουμπούτ πασάς της Θεσσαλονίκης έχει συγκεντρώσει περίπου 35.000 τακτικό στρατό και σπεύδει να αναμετρηθεί με τους επαναστάτες στα Βασιλικά. Ο καπετάν Χάψας επέλεξε ως σημείο μάχης τη στενωπό της κοιλάδας του Ανθεμούντα, κοντά στο μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας. Έπειτα από σύσκεψη, στάλθηκαν στην Κασσάνδρα ο καπετάν Αναστ. Χυμευτός να μεριμνήσει για τη φύλαξη των παραλίων από ενδεχόμενη απόβαση τουρκικών στρατευμάτων.

Η μάχη που διεξάγεται είναι άνιση και ο καπετάν Χάψας διαβλέπει τον κίνδυνο πανωλεθρίας, καθώς οι Οθωμανοί προβαίνουν σε σφαγές αμάχων στα Βασιλικά. Τότε, αποφασίζεται, με υπόδειξη του Βασιλικιώτη προύχοντα Γεωργίου Κοτζιά, η οχύρωση εντός του μοναστηριού της Αγίας Αναστασίας, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι Οθωμανοί. Στις διαπραγματεύσεις του Εμμανουήλ Παπά με τους μοναχούς, συμφωνείται τελικά η είσοδος μόνο των αμάχων και των γυναικοπαίδων από τα Βασιλικά και τη Γαλάτιστα. Έτσι, ο καπετάν Χάψας αποφασίζει να μείνει στο πεδίο της μάχης με 63 Συκιώτες μαχητές, ενώ ο Εμμανουήλ Παπάς με το υπόλοιπο στράτευμα να συνοδέψει τα γυναικόπαιδα στη μονή.

Η αυτοθυσία και ο ηρωισμός του καπετάν Στάμου Χάψα ήταν συγκινητικός, καθώς αγωνίστηκε μέχρις εσχάτων ώστε να εξασφαλίσει τη σωτηρία των αμάχων. Στο πεδίο της μάχης, στις 10 Ιουνίου 1821, έξω από τα Βασιλικά στους πρόποδες του βουνού Βούζιαρη, στην τοποθεσία που λέγεται “Του Τσελέπη η Πέτρα” και ύστερα από σφοδρή μάχη σκοτώθηκαν και οι 64 αγωνιστές μέχρις ενός. Σήμερα το σημείο αυτό ονομάζεται “Κομμένοι” ή “Συκιωτούδια” και έχει κατασκευαστεί από το 1997 μνημείο της θυσίας.

Στη μαρμάρινη πλάκα αναγράφει: ΤΟ ΜΑΚΕΔΝΟΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΕΝΟΣ ΠΡΟΜΑΧΕΙ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΩΝ, για να θυμίζει στον κάθε επισκέπτη τους αδιάλειπτους αγώνες των Μακεδόνων για τα δίκαια της ελληνικής φυλής.

Η τελευταία αναφορά για τον Χάψα είναι ότι τον είδαν να ορμάει με το σπαθί στο χέρι και ένα μαχαίρι στα δόντια, στον κύριο όγκο του τουρκικού στρατεύματος. Τον ακολούθησαν οι οπλαρχηγοί Παύλος Χαλάτης, Θεολόγος Τουρλάκης και Αυγερινός Καραγιάννης.

Η επανάσταση του 1854 ξενίνησε από την περιοχή της Συκιάς στην Χαλκιδική.

Χρονολογικά την 8η Ιανουαρίου 1854, εξερράγη επανάσταση στη νότια Ήπειρο. Μετά από δέκα ημέρες, έφθασε στο στρατόπεδο των επαναστατών περνώντας τα σύνορα (τότε τα σύνορα της Ελλάδας έφθαναν μέχρι τη γραμμή Παγασητικού-Αμβρακικού κόλπου) οΔημ. Καραισκάκης, με πολλούς στρατιώτες και ανέλαβε την αρχηγία του αγώνα.

Εντός του μηνός Ιανουαρίου, ολόκληρη η Ήπειρος βρισκόταν σε επανάσταση. Περί τα τέλη Φεβρουαρίου η επανάσταση είχε εξαπλωθεί και στη Θεσσαλία, με αποτέλεσμα ολόκληρη πλέον η ύπαιθρος χώρα των παραπάνω περιοχών να βρίσκεται στα χέρια των επαναστατών. Οι Τουρκικές δυνάμεις που εστάλησαν να καταστείλουν τον επαναστατικό αγώνα των Ελλήνων κατανικήθηκαν. Προ αυτής της μεγάλης εξέγερσης της Ελλάδας, δεν ήταν δυνατόν να παραμείνει αμέτοχη η Μακεδονία και ειδικότερα η Χαλκιδική, η οποία περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία να επαναστατήσει.

Έτσι τριάντα τρία χρόνια μετά την επανασταστατκή κίνηση του Εμμ. Παπά και του Στάμου Χάψα, ένα νέο επαναστατικό κίνημα εκδηλώνεται στη Χαλκιδική, με αρχηγό τώρα τον συνταγματάρχη Δημήτριο [Τσάμη] Καρατάσο, υπασπιστή του Βασιλιά Όθωνα και γιό του οπλαρχηγού του 1821 Γεροκαρατάσσου από τη Νάουσα.

Ο Καρατάσος, αφού παραιτήθηκε από τις τάξεις του στρατού και αφού είχε έλθει σε μυστικές συνεννοήσεις με πολλούς κατοίκους της Χαλκιδικής, στις 29 Μαρτίου 1854 απέπλευσε με ιστιοφόρα για τη Μακεδονία, διαφεύγοντας την προσοχή του συμμαχικού στόλου, Αγγλογαλλικού και Τουρκικού που είχε αποκλείσει την τότε Ελλάδα.

Την 1η Απριλίου έφθασε στις Βόρειες Σποράδες [νήσος Παναγιά], όπου παρέμεινε επί τριήμερον λόγω θαλασσοταραχής. Εκεί συγκρότησε στρατόπεδο εθελοντών στρατιωτών αποτελούμενο από 1000 άνδρες, πλαισιούμενο και από τους εκεί ευρισκομένους Χαλκιδικιώτες.

Στις 4 Απριλίου μετά από τις απαραίτητες προετοιμασίες, επιβιβάστηκε σε δέκα πλοία των νησιών Σκιάθου και Σκοπέλου και μετά από ολονύκτιο πλου, προς αποφυγή των Τουρκικών περιπολικών σκαφών, αποβιβάστηκε στις 6 Απριλίου σε ασφαλές λιμάνι της Σιθωνίας το Καλαμίτσι, υψώνοντας και πάλι την Ελληνική Σημαία.

Την άφιξη του Καρατάσου και του στρατού αυτού, υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό οι πρόκριτοι του χωριού Συκιά και των άλλων γύρω χωριών μαζί με τους ιερείς και μοναχούς των μετοχίων, ψάλλοντας δέηση για την ευόδωση του αγώνα με συγκινητικές εκδηλώσεις, πιστεύοντας ότι ήρθε το τέλος της δουλείας.

Τότε οι παραπάνω κάτοικοι πληροφόρησαν τον Τσάμη για την ύπαρξη ενός Τουρκικού λόχου πεζικού στη Συκιά. Αμέσως ο Καρατάσος απέστειλε τμήμα 40-50 ανδρών με επικεφαλής τον Ιωάννη Στυλούδη από τη Λαμία ως εμπροσθοφυλακή, ενώ ο ίδιος με την υπόλοιπη δύναμη κινήθηκε άμεσα, διέλυσε τον εχθρικό λόχο και κατέλαβε τη Συκιά, πλην ενός μικρού αριθμού ανδρών του Τουρκικού λόχου, οι οποίοι διασκορπισθέντες, οχυρώθηκαν μέσα στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου και ενός παλαιού πύργου.

Στη συνέχεια μετά από έφοδο, ο Πύργος κατα λήφθηκε. Οι ευρισκόμενοι όμως στην εκκλησία Τούρκοι, όχι μόνο δεν αποχώρησαν όπως είχαν υποσχεθεί, αλλά αντίθετα σκότωσαν και τεμάχησαν έναν μοναχό που είχαν συλλάβει και πετούσαν τα μέλη του έξω από τα παράθυρα.

Προ αυτής της καταστάσεως ο Καρατάσος διέταξε να καταληφθεί πάση θυσία η εκκλησία. Τότε οι στρατιώτες, βλέποντας ότι δεν μπορούσαν να εισέλθουν επειδή οι πόρτες ήταν εσωτερικά κλειδωμένες, έβαλαν φωτιά και έτσι λύθηκε η πολιορκία.

Μετά την Συκιά ο Καρατάσος με τους άνδρες του κατευθύνθηκε προς τη Νικήτη, όπου έφθασε στις 9 Απριλίου [ημέρα Μ. Παρασκευής], γενόμενος δεκτός από τους κατοίκους με ενθουσιασμό. Μάλιστα αφού εξοπλίσθηκαν άρχισαν να πολιορκούν τους ευρισκομένους εκεί Τούρκους, που αριθμούσαν τους τριακόσιους περίπου. Εν τω μεταξύ εκτός από την Νικήτη και τα γύρω χωριά όπως ο Αγ. Νικόλαος και Παρθενώνας, μόλις πληροφορήθηκαν την άφιξη του Τσάμη επαναστάτησαν και έστειλαν εθελοντάς για ενίσχυσή του.

Ακολούθως συνέχισε την κίνησή του προς τον Αγ. Νικόλαο και στις 11 Απριλίου ημέρα Πάσχα, έφθασε στο χωριό, όπου και γιόρτασε μαζί με τους κατοίκους. Την ίδια ημέρα Γαλλικό πολεμικό πλοίο, συνοδεύοντας δύο Τουρκικά πλοία, βύθισαν στο λιμάνι του Αγ. Νικολάου ένα Ελληνικό πλοίο [Γαλέτα του καπετάνιου Βαλσάμη από τη Σκόπελο], όπου υπήρχαν τα πυρομαχικά του εκστρατευτικού σώματος".