ΑΕΤΟΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ: Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΗΣ ΚΡΟΥΝΑΣ (Στην Ιερισσό Χαλκιδικής)

1932. Η παλιότερη σωζόμενη φωτογραφία του πύργου της Κρούνας. Διακρίνεται ο χαμένος σήμερα τελευταίος όροφος με τα σημάδια του ¨φονιά[i]¨.

Κείμενο: Χρήστος Καραστέργιος

Την ΒΔ είσοδο της σημερινής Ιερισσού την οριοθετεί , αλλά και υποδέχεται τον επισκέπτη εδώ και 600 χρόνια, ο Πύργος της Κρούνας. Βρίσκεται στην αριστερή όχθη του...

χειμάρρου του «Αγίου Ηλία» όπως αναφέρεται στις πηγές ή του «Καλαϊτζή τον Λάκκο», όπως ονομάζεται σήμερα.

Είναι ένας από του παλιούς Αγιορείτικους πύργους της περιοχής και ανήκε στη Σερβική Μονή του Χιλανδαρίου. Προστάτευε τις εγκαταστάσεις του μετοχίου της «Κορόνης» που ξεκινούσε από την εκκλησία του «Αγίου Ηλία», του σημερινού «προφήτη Ηλία» και κατά μήκους του ρυακιού έφτανε στον δημόσιο δρόμο κοντά στη θάλασσα.

Από βυζαντινές πηγές και τουρκικούς φορολογικούς καταλόγους μαθαίνουμε ότι στη περιουσία του μετοχίου περιλαμβανόταν 1 οικία, 1 αχυρώνας, αμπέλια, λαχανόκηποι, στάβλοι, 1 πατητήρι για κρασί, αλώνι, μικρός ελαιώνας και μύλος.[ii]

Πρώτη αναφορά στο σερβικό μετόχι της Κορόνης γίνεται το 1320, την εποχή του αυτοκράτορα Ανδρονίκου του Β,’ όπου το μοναστήρι αγόρασε 68 μόδια γης στην περιοχή της Ιερισσού και ένα πύργο στα Χρούσια. Η έκταση του μετοχίου έφτανε τότε συνολικά τα 400 μόδια.

Ταπί Οθωμανικό. Ο Αντρέας, γιος του Ντέαν, πουλά στο Χιλανδάρι τον πύργο της Κρούνας.

Ο πύργος αποπερατώθηκε την εποχή του Βυζαντίου, πιθανόν τον 14^ο αιώνα, και περιβάλλεται από λιθολογημένο τειχόκαστρο που προστάτευε τις αποθήκες, τους στάβλους και το οινοποιείο του μετοχιού. Από αναφορά σε πηγές του Αγίου Όρους μαθαίνουμε ότι θεμελιώθηκε στα χρόνια της βασιλείας του Μιλούτιν, αρχές του 14^ου αιώνα. Την εποχή του τσάρου Στέφανου Ντουσάν το 1348 αναφέρεται τελευταία φορά στα βυζαντινά έγγραφα ο πύργος και το μετόχι με τους αμπελώνες και τα χωράφια. Έχει σωζόμενο ύψος περίπου 12 μέτρα και λείπει τουλάχιστον ένας ακόμα όροφος, όπως αποδεικνύουν φωτογραφίες των αρχών του προηγούμενου αιώνα.

Το όνομά του σήμερα «πύργος της Κρούνας» είναι η ακριβής μετάφραση από τα ελληνικά στα σερβικά. Στη σερβική γλώσσα η κορόνα ονομάζεται «κρούνα» και μέχρι σήμερα ο πύργος είναι γνωστός με το όνομα αυτό.

Το 1423 περιήλθε όπως και η γύρω περιοχή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οικονομικές δυσχέρειες του μοναστηριού ανάγκασαν να πουλήσει γύρω στο 1569 το μετόχι και τον πύργο στον ιερέα του Μαχαλά των Σιδηροκαυσίων, Βλαδίμηρο, που με τη σειρά του το μεταπούλησε στον συντοπίτη του Αντρέα, τον γιό του Ντέαν (σερβικής προφανώς καταγωγής). Το 1573 αγοράστηκε και πάλι από τη μονή του Χιλανδαρίου που στη συνέχεια το πούλησε στους αδελφούς Μεχμέτ και Μουσταφά Τσελεμπή και με τη σειρά τους το πούλησαν στον Εβραίο κάτοικο των Σιδηροκαυσίων, Ιωσήφ, τον γιο του Αβραάμ. Αφού πέρασε από τα χέρια Σέρβων, Τούρκων και Εβραίων ιδιοκτητών, περιήλθε τελικά στα χέρια του μοναστηριού το 1719 που το κράτησε μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα. Από πηγές γνωρίζουμε ότι στα κτήματά του δούλευαν κάτοικοι της Ιερισσού.

Στην επανάσταση του 1821 ο πύργος πυρπολήθηκε, όπως και οι γειτονικοί πύργοι, από τον Μεχμέτ Εμίν Πασά και από τότε δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε[iii].

Τέλη της δεκαετίας του 1990, ανακατασκευάστηκαν τα ξύλινα δάπεδα, τα κλιμακοστάσια και τοποθετήθηκε κρυφή εσωτερική στέγη ώστε να χρησιμοποιηθεί ως εκθεσιακός χώρος.

Ο πύργος της Κρούνας με τον μεγάλο πύργο του Κοτσακίου του 13^ου αιώνα πίσω από το 1^ο δημοτικό σχολείο Ιερισσού, τον πύργο της μονής Ζωγράφου του 13^ου αιώνα στο «Μαύρο Αλώνι», τον πύργο του Οζολίμνου στο Ξεροποτάμι και αυτόν της μονής Ξενοφώντος ΝΔ της Ιερισσού του 14^ου αιώνα, του Κοκκινόλακα κοντά στο μετόχι της Ζωοδόχου Πηγής, τους βυζαντινούς επίσης πύργους της Λαδιάβας, της μονής του Σκορπίου, της μονής Ιβήρων στην Κομίτσα, τον πύργο του Προσφορίου και τους πύργους στην περιοχή του Πρόβλακα, με την καστροπολιτεία της Ιερισσού , επιβάλλονταν, χαρακτήριζαν και μορφοποιούσαν το τοπίο της περιοχής την εποχή αυτή, που με τους κόλπους, τα ακρωτήρια, τα νησιά και τα γύρω βουνά δημιουργούσαν το πραγματικό σκηνικό ενός παραμυθιού. Άλλωστε, οι γιαγιάδες της παλιάς Ιερισσού μεγάλωναν τα εγγόνια τους με παραμύθια για την βασίλισσα της Κρούνας και τον βασιλιά τον Άκανθο.

Το οικοδομικό υλικό του πύργου της Κρούνας, όπως και των άλλων πύργων της περιοχής προέρχεται κυρίως από τα κτίσματα της αρχαίας πόλης της Ακάνθου και της παρακείμενης αρχαίας Ουρανούπολης. Έτσι βλέπουμε τη συνέχεια τη δικιά μας και των παππούδων μας πίσω από αυτά τα κτίσματα, πίσω από αυτές τις πέτρες. Πόσοι από εμάς γνωρίζουμε ότι το 1^ο δημοτικό σχολείο της Ιερισσού κτίστηκε με πέτρες του πύργου του Κοτσακίου και αυτός με πέτρες της Ακάνθου;

Αυτές οι πέτρες πέρασαν και είδανε πολέμους, κουρσέματα, έρωτες και τον ιδρώτα των προγόνων μας. Εδώ και αυτοί ξαπόστασαν, γέλασαν, τραγούδησαν και έκλαψαν. Είναι μέρος της ιστορίας μας, της πολιτιστικής και πολιτισμικής μας παράδοσης, είναι δηλαδή ένα κομμάτι του εαυτού μας. Πρέπει να τις αφουγκραστούμε, να τις προστατέψουμε και να τις αναδείξουμε, όσο ακόμα είναι καιρός.

Ο πύργος Της Κρούνας σήμερα

Δημοσιεύθηκε στο 10ο τεύχος του πολιτισμικού περιοδικού "Κύτταρο Ιερισσού", σ. 8.

[i] Κάθετες προς τον πύργο πέτρες που βοηθούσαν την στήριξη για την ρίψη λίθων ή λαδιού προς τους επίδοξους πολιορκητές του πύργου.

[ii] Πρβλ. Περιοδικό «Κύτταρο» Ιερισσού, τεύχος 01 2010, σ. 20, Κώστας Υψηλάντης, ο μύλος του Τζίτζου. Ή στην ηλεκτρ. διεύθυνση: http://www.kyttaro.eu/to-periodiko/teychos-01-2010/o-mylos-toy-tzitzoy/.

Ο μύλος βρίσκεται στα όρια του μετοχίου της «Κορόνης».

[iii] ΙΩΑΝΝΟΥ ΒΑΣΔΡΑΒΕΛΛΗ, Ανέκδοτα φιρμάνια αφορώντα εις τα εν τη Χερσονήσω Κασσάνδρας και αλλαχού της Χαλκιδικής ευρισκόμενα μετόχια, Μακεδονικά, τόμος 13^ος, σ. 276.