ΑΕΤΟΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ: Ο Άγιος Μακάριος Επίσκοπος Ιερισσού

Κείμενο: Αρχιμ. Χρυσόστομος Μαϊδώνης,

Πρωτοσύγκελλος- Ιεροκήρυκας Ι. Μ. Ιερισσού

(Την Κυριακή 19 Ιανουαρίου, η Εκκλησία μας γιορτάζει τη μνήμη του)

Ὁ Ἅγιος Μακάριος ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ ἤκμασε κατά τούς χρόνους του Μεγάλου Κωνσταντίνου καί Θεοδοσίου καί ἐκοιμήθη ἐπί τῆς βασιλείας Ἀρκαδίου (395–408 μ. Χ.). Ἐχρημάτισε ἴσως ὁ πρώτος1 Ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ.

Εἶναι ὁ πρώτος γνωστός σέ μᾶς Ἐπίσκοπος. Τούς τρεῖς πρώτους αἰῶνες ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ἠγωνίζετο. Ἡ εἰδωλολατρία ἀντιδροῦσε2. Ἄς μή λησμονοῦμε, ὅτι ἡ Ἱερισσός, ἡ ὁποία ἐλέγετο καί Ἀπολλωνία, ἦταν...

φημισμένη γιά τήν λατρεία τοῦ θεοῦ Ἀπόλλωνος. Μάλιστα κατά τόν Μανουήλ Γεδεών3 τό ὄνομα «Ἱερισσός» τό ἔλαβε ἀπό τίς ἱέρισσες τοῦ Ναοῦ τοῦ Ἀπόλλωνος.

Ὅπως εἶναι φυσικό μετά τό διάταγμα τῶν Μεδιολάνων, τό 313 καί τήν ἐλευθερία τῶν χριστιανῶν, οἱ κατά τόπους, Ἐκκλησίες ἄρχισαν νά ὀργανώνονται σέ Ἐπισκοπές καί νά ἀποκτοῦν Ἐπισκόπους.

Αὐτό ἔγινε καί στήν περιοχή τῆς Ἱερισσοῦ. Οἱ Χριστιανοί ὀργανώνονται καί ἡ Ἱερισσός σάν μεγαλύτερη πόλη τῆς Βορειοανατολικής Χαλκιδικῆς ἀποκτᾶ Ἐπίσκοπο. Ἡ ἐπισκοπή τότε περιελάμβανε τίς περιοχές Ἱερισσοῦ, Σταγείρων καί του Ἄθωνος, ὅπου ὑπῆρχαν ἀκόμη κωμοπόλεις. Ὁ Ἅγ. Μακάριος ἀναφέρεται ὡς «ποιμήν Ἱερισσοῦ καί Σταγείρων». Ἡ Ἐπισκοπή ὑπήγετο εἰς τόν Μητροπολίτην τῆς Θεσσαλονίκης, ὅπως καί οἱ πέριξ τῆς Θεσσαλονίκης Ἐπισκοπές «Ἦτο ἐπίσκοπος εἰς πόλιν Ἱερισσόν, τῶν Σταγείρων ὀνομαζομένην καί ἐν τοῖς τοῦ Ἄθωνος ἐρημικοτέροις χωρίοις, ὅπου τότε εὑρίσκοντο, ὅτε Παλαιόχωρα ἐκεῖθεν τοῦ Ἐσφιγμένου, τό Ξηρόκαστρον, Φραγκόκαστρον καί Ἀδιαλλάβα».

Ὁ Ἅγιος ἐπιμελήθηκε τήν ὀργάνωσι τῆς Ἐπισκοπῆς καί τήν πρόοδο τῶν χριστιανῶν στήν κατά Χριστόν ζωή.

Οἱ περί Ἁγίου Μακαρίου πληροφορίες ἀναφέρονται σέ χειρόγραφο κώδικα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κωνσταμονίτου ἀρ. 123, 196-197, συγγραφέντα ὑπό Δοσιθέου Λεσβίου Κωνσταμονίτου 1845.

Κατά τόν Δοσίθεον «Ὁ Ἅγιος Μακάριος Ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ ἤκμασεν ἐν ἔτει ἀπό κοσμογονίας 5872 ἐπί τῆς Βασιλείας Θεοδοσίου τε καί Ἀρκαδίου, ἐν ἔτει, ἀπό Χριστοῦ 364. Οὗτινος ἡ εἰκών ὁρᾶται, ἐν τῷ ἀριστερῷ μέρει τοῦ καθολικοῦ ναοῦ κατά τά γεροντικά πλησίον τῆς θύρας». Αὐτή εἶναι μιά σύντομη ἀναφορά τοῦ Δοσιθέου καί ἀναφέρει τήν ὕπαρξι τῆς εἰκόνας τοῦ Ἁγίου στό Παλαιό Καθολικό, τό ὁποῖο ὅμως κατεστράφη ἀπό πυρκαιά. Προσθέτει δέ καί τήν ἑξῆς ἐνδιαφέρουσα πληροφορία γιά τόν σύγχρονο τοῦ Ἁγίου Μακαρίου, Ἅγιον Μάρκο Ἐπίσκοπο Ἀρεθουσίων, «οὗτος λοιπόν ὁ ἐν Ἁγίοις Πατήρ ἡμῶν Μακάριος ἦτο σύγχρονος μέ τόν Ἅγιο Μᾶρκο Ἀρεθουσίων».

Ἄλλα γενεαλογικά στοιχεῖα γιά τόν Ἅγιον Μακάριον δέν γνωρίζομεν.

Ἦταν νεοχειροτονημένος Ἐπίσκοπος, ὅταν συναντήθηκε ὁ Ἅγιος μέ τόν Ἅγιον Κωνσταντῖνον. Οὗτος κατά τήν προτροπήν τῶν Θεσσαλονικέων ἦλθε στήν Ἱερισσό, ἀναζητῶντας τοποθεσίαν, γιά νά κτίση τήν Νέαν Ρώμην.

« .... στοχαζόμενος ἐν ποίῳ χώρῳ τήν τοιαύτην πόλιν οἰκοδομήση καί σκεψάμενος ἐξελέξατο τόν ἀκάνθινον ἰσθμόν, ὅν ὁ Ξέρξης τό πάλαι ἠβουλήθη διακόψαι καί διαπεράσαι τά πλοῖα, ὅπου ἡ παραθαλάσσιος πόλις Σίγγος, ἀφ’ ἧς ὁ κόλπος Σιγγιτικός

ἐκλήθη .... ὅθεν ὥρισεν ἀρχιτέκτονα καί κτίσας oἰκοδομῆσαι τήν πόλιν· εὑρίσκετο δέ τότε ἅγιος Μακάριος ἐπίσκοπος εἰς τό πολύχνιον, ἀνήρ πάσῃ ἀρετῇ κεκοσμημένος»4.Τά ἀνωτέρω ἀναφέρει ὁ ἐκκλησιαστικός ἱστορικός Μανουήλ Γεδεών, δεχόμενος ὡς ἱστορικό γεγονός τήν ἐπίσκεψιν τοῦ Ἁγ. Κωνσταντίνου εἰς Ἱερισσόν5, τά σχέδιά του καί τήν συνάντησιν μετά τοῦ Ἁγίου Μακαρίου.

Ὁ Ἅγιος Μακάριος, κατά τόν Δοσίθεον, ἀπήντησε στόν εὐσεβῆ αὐτοκράτορα, ὅτι ὁ Ἄθως εἶναι κλῆρος τῆς Παναγίας καί τόπος ἡσυχίας τῶν μοναχῶν. Ἐπρότεινε δέ νά παραιτηθῆ ἀπό τήν ἀπόφασίν του. Ὁ Ἅγιος Κωνσταντῖνος ἐθαύμασε γιά τό γεγονός καί ἀμέσως παρατήθηκε τῆς ἀποφάσεως του.

«Ἀκούσας δέ ταῦτα ὁ θεόπνευστος βασιλεύς ἀπό τόν Ἅγιον Μακάριον εθαύμασε»6.

Ὁ Ἅγιος Κωνσταντῖνος ἔκτισε, κατά τήν παράδοσιν7, τρεῖς ναούς στόν Ἄθωνα, τοῦ Πρωτάτου, τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου τῆς Μονῆς Βατοπεδίου καί τοῦ Ἁγίου Στεφάνου τῆς Μονῆς Κωνσταμονίτου8.

Κατά τούς χρόνους τοῦ Ἰουλιανοῦ τοῦ Παραβάτου ὁ Ἅγιος κατεδιώχθηκε καί ἀναγκάσθηκε νά καταφύγη στόν ἀπομακρυσμένο Ἄθωνα, ὅπου «ἐκρύπτετο, διά τόν ἐπικείμενον κίνδυνοv»9.

«Ὁ Παραβάτης Ἰουλιανός ἀπέστειλε στρατιώτας ὁ μιαρός ἕως ἐδῶ ... τάς Μονάς καί Ἐκκλησίας κατέκαυσαν ἐν πυρί...»10. Τότε κατεστράφη καί ὁ ναός τοῦ Ἁγίου Στεφάνου, ἐκεῖ ὅπου σήμερα ἡ Ἱερά Μονή Κωνσταμονίτου.

Ἡ παράδοσις ἀναφέρει ὅτι ὁ Ἰουλιανός ὁ Παραβάτης κατέστρεψε τήν τοῦ Μονήν Κωνσταμονίτου, τήν τοῦ Βατοπεδίου καί τόν Ναόν τοῦ Πρωτάτου»11.

«Ὁ ἐν Ἁγίοις πατήρ ἡμῶν Μακάριος ἐλθών ἐνταῦθα καί ἰδών τήν ἐδαφιαίαν ἐρήμωσιν τῆς παρούσης Μονῆς ἐλυπήθη κατά πολλά ὅθεν ἐξανάκτισεν αὐτήν ὡς ἠδυνήθη καί ἐγκαινιάσας τήν 12 Ἐκκλησίαν ἐλειτούργει». Γι’αὐτό τό λόγο καί ὁ Ἅγιος Μακάριος θεωρεῖται ὁ δεύτερος κτήτορας τῆς Μονῆς μετά ἀπό τόν Ἅγιο Κωνσταντῖνον. Ἡ εἰκόνα του εὑρίσκεται πάνω ἀπό τήν πύλην τῆς εἰσόδου τῆς Μονῆς· ἀριστερά τοῦ Ἁγίου Στεφάνου. Φορεῖ μανδύα, μοναχικό κουκούλι καί κρατάει ποιμαντορική ράβδο. Ὑπάρχει δέ καί ἡ ἐπιγραφή πάνω ἀπό τήν κεφαλή του « Ἅγιος Μακάριος Ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ».

Ὑπάρχει ζωγραφισμένη ἡ εἰκόνα του, στόν παλαιόν Ναό. Ὡς φαίνεται ἔσωθεν τῆς μικρῆς πύλης τῆς παρούσης Μονῆς κατά τό ἀριστερόν μέρος τοῦ Καθολικοῦ τοῦ ναοῦ, γράφων ἐπάνωθεν «Ἑρισσοῦ Μακάριος»13. Μέ τήν ἀνακαίνισιν τῆς Μονῆς ὁ πόθος τῆς ἐρημικῆς μοναχικῆς ζωῆς γεννιέται μέσα στήν καρδιά τοῦ Ἁγίου Ἐπισκόπου, «Καί διατρίψας χρόνους ἀρκετούς καί ἀγωνισάμενος καλῶς καί θεοφιλῶς ἐκοιμήθη ἐν εἰρήνῃ ἐν ταύτῃ τῇ θείᾳ Μονῇ»14, στούς χρόνους τῆς βασιλείας τοῦ Ἀρκαδίου (395-408). Ἔγινε ἕνας ἀσκητής ἐπίσκοπος, όπως ἦταν οἱ Ἐπίσκοποι τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας μας. Ἡ ἀσκητική ζωή τόν ἐκαθάρισε καί ὁ δωρεοδότης Κύριος τόν ἁγίασε καί τόν ἐθέωσε.

Μέ τήν ἁγία του κοίμησι προσετέθη στό νέφος τῶν Ἁγίων τοῦ οὐρανοῦ. Γιά μᾶς ὅμως εἶναι ὁ Ἁγιος Ἐπίσκοπος μας, ὁ Ἅγιος Πατέρας μας.Ἔγινε τό πρότυπο, πού μᾶς δείχνει τήν πορεία πρός τόν οὐρανό, τήν πορεία πρός τήν ἁγιότητα, τήν πορεία πρός τόν Χριστόν. Μετά ἀπό 1700 χρόνια ὁ διάδοχος τοῦ Ἁγίου, ὁ Ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ κ. Νικόδημος, ἐτίμησε τόν πρῶτον Ἐπίσκοπο τῆς Ἱερισσοῦ μέ τήν φανέρωσι του στούς χριστιανούς, μέ ἱστόρησι φορητῆς εἰκόνος στόν Καθεδρικό Ναό τῆς Παναγίας Ἱερισσοῦ καί τήν καθιέρωσιν τῆς μνήμης του στίς 19 Ἰανουαρίου.

Ἀπολυτίκιον Ἦχος πλ. α’. Τόν συνάναρχον λόγον.

Ἰσαγγέλως βιώσας, σοφέ Μακάριε, Ἱερισσοῦ ποιμενάρχα, τῆς Ἐκκλησίας φωστήρ, ανεδείχθης καί πατέρων ἀκροθίνιον, σύ γάρ ἐκόσμησας λαμπρῶς τόν σόν θρόνον διδαχαῖς καί πράξεσιν εὐποιΐας· καί ἀρθείς πρός σκηνώσεις θείας Χριστῷ πρεσβεύεις ὑπέρ πάντων ἡμῶν.

Κοντάκιον Ἦχος πλ. δ ́. Τῇ Ὑπερμάχῳ.

Ἱερισσοῦ τόν ἱεράρχην τόν σοφώτατον καί τῶν ὁσίων ἀσκητῶν τοῦ Ἄθω σύσκηνον, τόν ἀσθένειαν βαστάσαντα τῶν μερόπων καί δειχθέντα εὐσεβείας ἄστρον ἄδυτον ὁμοφώνως, οἱ φιλέορτοι, τιμήσωμεν, ἀνακράζοντες· Χαῖρε, ὅντως Μακάριε.

Μεγαλυνάριον

Σῶφρον ἱεράρχα Ἱερισσοῦ, ἄξιον ὑμνεῖν σε ὡς προπύργιον ἀρετῶν καί χρηστοηθείας θησαύρισμα τό ἔμπνουν θεᾶμον τῆς ἀρρήτου δόξης, Μακάριε.

1 Πρβλ. Βασ. Ἀτέση, Μητροπολίτη Λήμνου, Ἐπισκοπικοί Κατάλογοι 1975, σελ. 96.

 2 «Στήν Ἱερισσό ἐλατρεύοντο μυστικοί θεοί καί δαίμονες τῆς Ἑλληνιστικῆς Ἐποχῆς καί ἐλατρεύοντο καί οἱ Κάβειροι προστάται τῶν ναυτικῶν, πού εἰσήχθησαν ὑπό τῶν Φοινίκων» (Κονιδάρη Γερασίμου, Ἐκκλ. Ἱστορία Ἑλλάδος Α, σελ. 243).

3 «Διά τό ὑπό παρθένων Ἱερισσῶν κατοικίαν τό πολύχνιον Ἱερισσός ἐκαλέσθη, ὡς παρά τοῦ Ἐπισκόπου αυτοῦ ὑπογράφεται» (Μαν. Ι. Γεδεών, Ὁ Ἄθως ἐν Κων/πόλει 1885, σελ. 310).

4 Πρβλ. Μανουήλ Γεδεών, ἔνθ. ἀνωτ.

5 Ὁ Μανουήλ Γεδεών στό ἀνωτέρω προαναφερθέν ὑπόμνημα τοῦ Ἄθως, σελ. 301, λέγει ὅτι ὁ Ἅγιος Κων/νος μετωνόμασε τήν πόλιν Ἱερισσόν «καί τήv πόλιv τοῦ Ἀπόλλωvος Ἱερισσόv μετωvόμασεv». Εἶναι πολύ σοβαρή αὐτή ἡ μαρτυρία τῆς ἀλλαγῆς τοῦ ὀνόματος τῆς Ἀπολλωνίας εἰς Ἱερισσόν, πού προηγουμένως ὠνομάζετο Ἄκανθος.

 6 Δοσιθέου Λεσβίου Κωνσταμονίτου, Χειρόγραφος Κώδικας Ἱερᾶς Μονῆς Κωνσταμονίτου ἀρ. 123, σελ. 196-197, 1845.

7 Μαν. Γεδεών, ἔνθ. ἀνωτ. σελ. 301.

8 Θεωρεῖται ὁ Ἅγιος Κωνσταντῖνος ὁ πρῶτος κτήτορας τῆς Μονῆς Κωνσταμονίτου, γι’ αὐτό ὑπάρχει καί ἡ εἰκόνα του πάνω ἀπό τήν πύλη τῆς Μονῆς, δεξιά τοῦ Ἁγίου Στεφάνου. Τήν ὀνομασία ὅμως φαίνεται ὅτι ἔλαβε ἀπό τόν υἱόν τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου, τόν Κώνσταντα.

9 Δοσιθέου Λεσβίου, ἔνθ. ἀνωτ.

10 Δοσιθέου Λεσβίου, ἔνθ, ἀνωτ.

11 Γερασίμου Σμυρνάκη, Τό Ἅγιον Ὄρος, 1903, σελ. 683.

12 Δοσιθέου Λεσβίου, ἔνθ. ἀνωτ.

13 Δοσιθέου Λεσβίου, ἔνθ. ἀνωτ.

14 Δοσιθέου Λεσβίου, ἔνθ. ἀνωτ. n

Δημοσιεύθηκε στο 4ο τεύχος του περιοδικού “Κύτταρο Ιερισσού”,σ.5