ΦΕΖ (ΜΑΡΟΚΟ), H ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤOY … "ΜΥΣΤΥΡΙOY" (ΦΩΤΟ)

του Γιάννη Κύρκου Αικατερινάρη

Επισκεφτήκαμε στο Μαρόκο τη Φεζ, μια πόλη με μεγάλη ιστορία που αποτελούσε πάντα το μήλο της έριδας για τους ισχυρούς της γης... Θα μου πείτε ήταν η πρώτη ή η τελευταία που της προόριζαν μια τέτοια τύχη; Επειδή λοιπόν δεν θέλω να έχω το ρόλο του "άδολου" τουρίστα, αλλά να παρατηρώ τον τόπο και τους ανθρώπους του με το πνεύμα του περιηγητή, κατέγραψα κατά το δυνατόν όσα φαινόμενα της εκεί ζωής μου έκαναν εντύπωση. Και πρώτα από όλα τα όσα συμβαίνουν στις λαϊκές αγορές τους, στα ονομαστά παζάρια.

Για να προσεγγίσουμε τα εκεί μαγαζιά απαιτούνταν η υπομονή του ...ανατολίτη, έστω κι αν βρισκόμασταν στη δύση. Άνθρωποι, τρίκυκλα, αμάξια που άλλοτε σέρνουν οι...

υπομονετικοί γάιδαροι κι άλλοτε οι καταϊδρωμένοι ιδιοκτήτες τους, ποδήλατα και κάθε λογής μηχανάκια στριμώχνονταν στους στενούς δρόμους για να προσπεράσει το ένα το άλλο. Η φράση μπαλάκ μπαλάκ (σημ. Στην άκρη, στην άκρη) αντιλαλούσε παντού. Στο πατροπαράδοτα παζαρέματα, που όλοι σχεδόν γνωρίζουμε, οι Έλληνες απολάμβαναν …μια ευνοϊκή αντιμετώπιση, καθώς οι Μαροκινοί ήταν πάντα ιδιαίτερα φιλικοί μαζί μας! Ενδεχομένως και να μας θεωρούν ως τους φτωχούς συγγενείς των βορειοευρωπαίων!

Με το πνεύμα λοιπόν του περιηγητή, προσπάθησα να διερευνήσω κατά το δυνατόν την άλλη τους πλευρά, τα όσα συνέβαιναν και παραμένουν συνήθως ασχολίαστα. Συνειδητοποίησα ότι στη "μυστήρια" πόλη των παζαριών και των σουκς, των πολυδαίδαλων και στενών δρομίσκων που χαρακτηρίζουν τον πρωταρχικό πολεοδομικό ιστό της, κατασκευάζονται σήμερα σημαντικά έργα λαϊκής τέχνης. Πολλά από αυτά, ιδιαίτερα τα ψηφιδωτά, θα μπορούσαν να κοσμήσουν ολόκληρα μουσεία!

Αλλά και ο τρόπος της δημιουργίας - παραγωγής τους είναι εξίσου αξιοπρόσεκτος. Για να κατασκευαστεί μια ψηφίδα, ο συνήθως ισχνός τεχνίτης αποκόπτει ένα κομμάτι μαρμάρου, κεραμικού ή και ημιπολύτιμου λίθου και στη συνέχεια το λαξεύει με σκαρπέλο και χτένι, ώστε να αποκτήσει το επιθυμητό σχήμα και μέγεθος. Κάθεται στο δάπεδο ενός υποφωτισμένου χώρου και χωρίς να χρησιμοποιεί κανένα σύγχρονο εργαλείο, έστω κόφτη ή παντογράφο, δουλεύει ακατάπαυστα στην πιο δύσκολη φάση της παραγωγής. Πρέπει σε συγκεκριμένο χρόνο να έχει ετοιμάσει καθορισμένο εκ των προτέρων αριθμό ψηφίδων...

Μετά από αυτόν τις παραλαμβάνει ο παρακείμενος τεχνίτης, αυτός που κάνει τη σύνθεση του έργου. Τις τοποθετεί πάνω σ’ ένα δάπεδο κατασκευασμένο από μωσαϊκό, στην πραγματικότητα σ’ ένα υπόβαθρο καμωμένο από ψηφίδες παρόμοιων χρωμάτων. Κι αυτό, όπως είναι ευνόητο, δημιουργεί πρόσθετες δυσκολίες! Αλλά η εφικτή αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων φαίνεται να αποτελεί μια λεπτομέρεια ήσσονος σημασίας στη γαλέρα των σκληρών συνθηκών εργασίας…

Και το παραπάνω συμπέρασμα δεν προκύπτει μόνο στην κατασκευή των ψηφιδωτών, αλλά και σε άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες, οι περισσότερες από τις οποίες είναι του τομέα της παραγωγής αντικειμένων τουριστικού ενδιαφέροντος. Αναφέρω ενδεικτικά εκείνες των κατασκευαστών μεταλλικών δοχείων, όπως χάλκινα καζάνια, κατσαρόλες κ.λπ., κοκάλινων και ξύλινων αντικειμένων (σκάκια, τάβλια κ.ά.), αγγειοπλαστών (χρηστικά σκεύη και διακοσμητικά αντικείμενα), διακοσμητών - ζωγράφων επί μικρών αντικείμενων και αγγείων κ.ά. 

Εκείνη ωστόσο η δραστηριότητα που προκαλεί περισσότερο το ενδιαφέρον είναι η «βάπτιση» και εν συνεχεία η επεξεργασία και η βαφή δερμάτων σε εν σειρά στρογγυλές ή οβάλ δεξαμενές, γεμάτες με νερό και διάφορα υγρά στα οποία έχουν προσθέσει …ούρα αγελάδων και κόπρανα κατσικιών! Για να μπορέσουν ωστόσο οι επισκέπτες -πολλοί από αυτούς είναι εν δυνάμει αγοραστές- να αντιμετωπίσουν την δυσοσμία και να προσεγγίσουν τα γύρω καταστήματα δερμάτινων προϊόντων, τους προσφέρονται …ανθοδέσμες από δυόσμο!

Αλλά όσοι επισκέπτονται το Μαρόκο, τις πόλεις του ή την έρημο γνωρίζουν καλά ότι ξεχωρίζει όχι μόνο για τα μνημεία του και την ιστορία του, αλλά και για τις αντιθέσεις του, τις μυρουδιές, τις γεύσεις, τα χρώματα και τους ήχους.