«Εξαρτημένοι» οι μαθητές του νομού Θεσσαλονίκης

Της Νικολέττας Μπούκα
nikolettabouka@yahoo.gr

Θλιβερή πανελλαδική πρωτιά στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών κατέχουν οι μαθητές ηλικίας 13-19 ετών στον νομό Θεσσαλονίκης. Συγκεκριμένα, βρίσκονται στην πρώτη θέση για τη χρήση κάνναβης για μία φορά ή και παραπάνω, καθώς και για τρεις και περισσότερες φορές στη διάρκεια της ζωής τους.

Επίσης, ο νομός Θεσσαλονίκης κατέχει τη δεύτερη υψηλότερη θέση στην πρόσφατη χρήση κάνναβης στις ηλικίες 15-19 ετών για περισσότερες από μία φορές τον τελευταίο χρόνο, αλλά και τη δεύτερη θέση στη... χρήση ηρεμιστικών ή υπνωτικών χωρίς τη σύσταση γιατρού, σε σύγκριση με τους μαθητές των άλλων νομών της χώρας μας.
Ταυτόχρονα, ο νομός Θεσσαλονίκης κατέχει την τρίτη υψηλότερη θέση πανελλαδικά στη χρήση οποιασδήποτε παράνομης ουσίας στους μαθητές ηλικίας 13 έως 14 ετών, όπως και σε εκείνους ηλικίας 15-19 ετών, ενώ βρίσκεται στην τέταρτη υψηλότερη θέση στη χρήση εισπνεόμενων ουσιών.
Όσον αφορά το κάπνισμα, ο νομός κατατάσσεται στην 8η υψηλότερη θέση στο βαρύ κάπνισμα και στην 9η θέση για το κάπνισμα τουλάχιστον μία φορά τον μήνα.
Τα στοιχεία αυτά προκύπτουν από την πανελλαδική έρευνα στον σχολικό πληθυσμό για τη χρήση νόμιμων και παράνομων εξαρτησιογόνων ουσιών (έρευνα ESPAD), που υλοποιήθηκε την άνοιξη του 2011 από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ), σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ και τα Κέντρα Πρόληψης του ΟΚΑΝΑ/Τοπικής Αυτοδιοίκησης, και τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάστηκαν χθες.
Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά 37.000 μαθητές και μαθήτριες ηλικίας 13-19 ετών από 676 σχολικές μονάδες. Η συλλογή των στοιχείων έγινε με τη χρήση ανώνυμου ερωτηματολογίου που συμπληρώθηκε από τους μαθητές μέσα στην τάξη, χωρίς την παρουσία εκπαιδευτικού.
Ειδικότερα στον νομό Θεσσαλονίκης, στην έρευνα συμμετείχε τυχαίο δείγμα 29 σχολικών μονάδων απ’ όλο τον νομό, εκ των οποίων 14 γυμνάσια και 15 λύκεια/ΕΠΑΛ. Συνολικά συμμετείχαν 1.643 μαθητές, εκ των οποίων 838 αγόρια (51%) και 805 κορίτσια (49%).
Η έρευνα διενεργήθηκε σε συνεργασία με τα τέσσερα κέντρα πρόληψης του ΟΚΑΝΑ νομού Θεσσαλονίκης «Ελπίδα», «Πυξίδα», «Σείριος» και «Δίκτυο Άλφα» και με τη συνεργασία και επιχορήγηση του ΟΚΑΝΑ.

Καπνίζουν και πίνουν
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας για τον νομό Θεσσαλονίκης, ένας στους επτά μαθητές (15,6%) είναι συστηματικός καπνιστής, δηλαδή καπνίζει καθημερινά, ενώ το 7,9% καπνίζει τουλάχιστον μισό πακέτο τσιγάρα την ημέρα. Επίσης, ένας στους πέντε μαθητές ανέφερε ότι κάπνισε τον τελευταίο μήνα πριν την έρευνα.
Σημαντικές διαφορές μεταξύ αγοριών και κοριτσιών δεν φαίνεται να υπάρχουν, καθώς καθημερινά καπνίζει το 15,7% των αγοριών και το 15,5% των κοριτσιών, τον τελευταίο μήνα κάπνισε το 22,7% των αγοριών και το 23,1% των κοριτσιών, ενώ βαριά καπνιστές είναι το 8,1% των αγοριών και το 7,6% των κοριτσιών.
Όπως προκύπτει από την έρευνα, τα ποσοστά των μαθητών της Θεσσαλονίκης που καπνίζουν αυξάνονται με την ηλικία. Καθημερινά καπνίζει το 1,4% των μαθητών ηλικίας 13-14 ετών, το 12,8% ηλικίας 15-16 ετών και το 23,5% ηλικίας 17-18 ετών. Τον τελευταίο μήνα πριν την έρευνα κάπνισε το 3,3% των μαθητών ηλικίας 13-14 ετών, το 21,2% ηλικίας 15-16 ετών και το 35,3% ηλικίας 17-18 ετών. Τουλάχιστον μισό πακέτο τσιγάρα την ημέρα καπνίζει το 0,4% των μαθητών ηλικίας 13-14 ετών, το 3,5% ηλικίας 15-16 ετών και το 11,6% ηλικίας 17-18 ετών.
Απογοητευτική όμως είναι και η εικόνα στην κατανάλωση αλκοόλ στους μαθητές του νομού Θεσσαλονίκης. Το 63,4% δήλωσε ότι ήπιε κάποιο οινοπνευματώδες ποτό τον τελευταίο μήνα πριν την έρευνα, ενώ ένας στους 8 είπε ότι ήπιε τουλάχιστον δέκα φορές τον τελευταίο μήνα. Το 15,1% των μαθητών που συμμετείχαν στην έρευνα έχει μεθύσει τουλάχιστον τρεις φορές στη ζωή του, ενώ σχεδόν 5 στους 10 μαθητές ηλικίας 15-19 ετών ήπιαν πέντε ή περισσότερα ποτά στη σειρά τουλάχιστον μία φορά το μήνα πριν την έρευνα (υπερβολική χρήση).
Σύμφωνα με την έρευνα, κάποιο οινοπνευματώδες ποτό τον τελευταίο μήνα πριν την έρευνα ήπιε το 46,7% των μαθητών ηλικίας 13-14 ετών, καθώς και το 76,7% ηλικίας 15-16 ετών και το 85,7% ηλικίας 17-18 ετών. Τουλάχιστον τρεις φορές στη ζωή του έχει μεθύσει το 2,7% των μαθητών ηλικίας 13-14 ετών, το 15,1% ηλικίας 15-16 ετών και το 25,5% ηλικίας 17-18 ετών, ενώ υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ τουλάχιστον μία φορά τον τελευταίο μήνα έκανε το 44,2% των εφήβων ηλικίας 15-16 ετών και το 50,8% ηλικίας 17-18 ετών.

Δοκιμάζουν κάνναβη και έκστασι στα 13
Σύμφωνα με την έρευνα, το 4,7% των μαθητών ηλικίας 13-14 ετών έχει κάνει χρήση οποιασδήποτε παράνομης ουσίας (κάνναβης ή/και έκστασι) έστω και μία φορά στη ζωή του, με σημαντικά υψηλότερο ποσοστό αγοριών (6,9% των αγοριών έναντι 2,7% των κοριτσιών).
Επίσης, ένας στους έξι μαθητές ηλικίας 15-19 ετών (19%) έχει κάνει χρήση οποιασδήποτε παράνομης ουσίας (κάνναβης, ηρωίνης, κοκαΐνης, αμφεταμινών, κρακ, έκστασι, LSD, μαγικών μανιταριών ή GHB) τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του, με σημαντικά υψηλότερο ποσοστό των μαθητών ηλικίας 17-18 ετών (22,3%) συγκριτικά με το αντίστοιχο εκείνων ηλικίας 15-16 ετών (11,3%).
Ειδικότερα για την κάνναβη, το 13,6% του συνόλου των μαθητών στον νομό Θεσσαλονίκης που συμμετείχαν στην έρευνα έχει κάνει χρήση τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του και το 7,8% τουλάχιστον τρεις φορές στη ζωή του, με τα αγόρια να κατέχουν την πρωτιά.
Όσον αφορά στην ουσία έκστασι, το 1,7% των μαθητών αναφέρει χρήση της τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του, με σημαντικά υψηλότερο ποσοστό των αγοριών έναντι των κοριτσιών (2,5% έναντι 1% αντίστοιχα).
Εξάλλου, ένας στους οκτώ μαθητές (13,1%) έχει κάνει χρήση εισπνεόμενων ουσιών (π.χ. κόλλα, βενζίνη) τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του (ποσοστό 5,9% ηλικίας 13-14 ετών, 15,2% ηλικίας 15-16 ετών και 17,4% ηλικίας 17-18 ετών).
Επίσης, ένας στους δέκα μαθητές (10,1%) έχει κάνει χρήση ηρεμιστικών ή υπνωτικών χωρίς τη σύσταση γιατρού τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του (3,3% ηλικίας 13-14 ετών, 13,8% ηλικίας 15-16 ετών και 11% ηλικίας 17-18 ετών).

Πανελλαδικά στοιχεία
Όπως προκύπτει από τα πανελλαδικά στοιχεία της έρευνας του ΕΠΙΨΥ, ένας στους πέντε μαθητές ηλικίας 13-19 ετών έχει καπνίσει μέσα στον τελευταίο μήνα κι ένας στους επτά είναι συστηματικός καπνιστής (καπνίζει καθημερινά). Τα 13-14 έτη αποτελούν την ηλικία έναρξης καπνίσματος για τη μειονότητα (<2%) των μαθητών, ενώ ακολουθεί αλματώδης αύξηση έως την ηλικία των 17-18 ετών, οπότε καπνίζει ένας στους 4 (24,5%), ενώ στην ηλικία των 19 ετών το ποσοστό των καπνιστών αγγίζει το 51%.
Απογοητευτική είναι η εικόνα και στην κατανάλωση αλκοόλ, καθώς έξι στους 10 μαθητές (61%) ήπιαν μέσα στον τελευταίο μήνα. Ένας στους 10 (11%) ήπιε με συχνότητα πάνω από δύο φορές την εβδομάδα, ένας στους τρεις (34%) έχει μεθύσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του, ενώ το 13% έχει μεθύσει πάνω από δύο φορές στη ζωή του. Το κρασί, η μπίρα, τα ισχυρά ποτά και τα αλκοολούχα αναψυκτικά είναι τα ποτά με την ευρύτερη κατανάλωση, ενώ σε Θεσσαλονίκη και άλλα αστικά και ημιαστικά κέντρα πίνουν περισσότεροι μαθητές σε σύγκριση με την Αθήνα.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, η κατανάλωση αλκοόλ και η μέθη αυξάνονται πολύ με την ηλικία. Σχεδόν ένας στους πέντε εφήβους ηλικίας 17-18 ετών (18%) κι ένας στους τέσσερις ηλικίας 19 ετών (26,8%) πίνει πάνω από δύο φορές την εβδομάδα, ενώ έχει μεθύσει πάνω από δύο φορές ένας στους τέσσερις μαθητές ηλικίας 17-18 ετών (22,7%) κι ένας στους τρεις μαθητές ηλικίας 19 ετών (32,8%). Συνολικά, παρατηρείται ότι για τις ηλικίες 15-19 ετών επικρατεί αυξητική τάση στην τετραετία 2007-2011 σε Θεσσαλονίκη και άλλα αστικά και ημιαστικά κέντρα, υπάρχει διαφαινόμενη αύξηση κατανάλωσης στα κορίτσια σε σύγκριση με τα αγόρια μέσα στα τελευταία τέσσερα χρόνια, ενώ καταγράφεται αυξητική τάση στην υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
Αναφορικά με τα ναρκωτικά, ένας στους επτά μαθητές ηλικίας 15-19 ετών έχει κάνει χρήση κάποιας παράνομης ουσίας, κυρίως κάνναβης, ενώ η πλειονότητα έχει επαναλάβει τη χρήση. Με την ηλικία αυξάνεται σημαντικά ο αριθμός όσων έχουν κάνει χρήση. Συγκεκριμένα, στην ηλικία των 17-18 ετών χρήση κάνναβης τον τελευταίο χρόνο έχει κάνει ένας στους επτά μαθητές (13,6%) και τον τελευταίο μήνα το 8%.
Χρήση κάνναβης έστω και μία φορά έχει κάνει στην ηλικία των 13-14 ετών το 2,6% των αγοριών και το 0,9% των κοριτσιών. Πάντως διαχρονικά, από το 1984 ως το 2011, σχεδόν τριπλασιάζεται η χρήση ναρκωτικών μέσα στην εικοσιπενταετία (από 6% το 1984 σε 15,3% το 2011), ενώ αυξάνεται η συστηματικότερη χρήση (χρήση περισσότερες από τρεις φορές) έναντι της δοκιμής.

---

ΑΠΟΨΗ Αυξητική τάση στη χρήση παράνομων ουσιών σε νεαρές ηλικίες

Της Άννας Κοκκέβη *

Συνήθως τα μεγάλα αστικά κέντρα προηγούνται σε θέματα χρήσης ουσιών, παράνομων και νόμιμων, και το ίδιο συμβαίνει και με το νομό Θεσσαλονίκης. Η χρήση των ναρκωτικών συνήθως παρατηρείται σε νεαρές ηλικίες και είναι πολύ πιθανόν η Θεσσαλονίκη να βρίσκεται στις πρώτες θέσεις, κυρίως λόγω του νέου κόσμου και των πολλών φοιτητών που ζουν σ’ αυτήν. Επίσης, επηρεάζει και το στιλ ζωής, αλλά σίγουρα ευθύνονται κι άλλοι παράγοντες, τους οποίους θα διερευνήσουμε περαιτέρω. Σε πανελλαδικό επίπεδο πάντως, σύμφωνα με την έρευνα που κάναμε, υπάρχει αυξητική τάση στη χρήση παράνομων ουσιών σε νεαρές ηλικίες. Αν συγκρίνουμε τα ποσοστά με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είμαστε σε χαμηλότερα επίπεδα. Ωστόσο, αυτό δεν πρέπει να μας καθησυχάζει, διότι η σχέση με τις ουσίες μπορεί να γίνει ύπουλη κι επικίνδυνη. Σημαντικό ρόλο παίζει η πρόληψη, τόσο μέσω των εκπαιδευτικών στο σχολείο όσο και μέσω της οικογένειας, η οποία δημιουργεί πρότυπα, τα οποία ακολουθούν τα παιδιά. Όσον αφορά στην κατανάλωση αλκοόλ και το κάπνισμα, η λύση για την αντιμετώπισή τους είναι η εφαρμογή της νομοθεσίας, η οποία δεν… εφαρμόζεται, αφού οι νεαροί αγοράζουν αλκοόλ με ευκολία ακόμη και σε μπαρ και καφέ, όπου υποτίθεται ότι απαγορεύεται η κατανάλωσή του στις μικρές ηλικίες. Η συστηματική πρόληψη μέσω των Κέντρων Πρόληψης του ΟΚΑΝΑ και της Τ.Α. μπορεί να βοηθήσει, αλλά χρειάζεται υποστήριξη, προκειμένου να ληφθούν περισσότερες δράσεις. Γίνεται, βέβαια, αγωγή υγείας και σε εκπαιδευτικούς, ώστε αυτοί να μεταφέρουν μηνύματα στους μαθητές, αλλά όχι συστηματικά.

* ομότιμη καθηγήτρια Ιατρικής σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, επιστημονικά υπεύθυνη έρευνας στο ΕΠΙΨΥ

Εφ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ