Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ !

Του Αστέριου Μπάτσιου, Οικονομολόγου - Ερευνητή 

τ. Δημάρχου Ζερβοχωρίων 

(αποσπάσματα από το υπό έκδοση βιβλίου του):

 "ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΑ:

Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΓΙΟΥΒΑΝΗΣ

 ΚΑΙ Η

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΤΟ 1912".

Ο Μακεδονομάχος Καπετάν  Δημήτριος ( Μήτσος)  Γιουβάνης ή Γιουβανούδης  γεννήθηκε το 1857, στην Παλαιόχωρα. Ο πατέρας του ονομαζόταν Ιωάννης Γιουβάνης και η μητέρα του Ανέτα. Έζησε στην Παλαιόχωρα, έως τις αρχές του 1900. Την περίοδο 1900 - 1912 , ο Γιουβάνης έζησε σαν αντάρτης, κυνηγημένος από τους...

Τούρκους ως φυγόδικος. Αρκετό διάστημα αυτής της δεκαετίας το πέρασε στην Γαλάτιστα, παραμένοντας φίλος και συνεργάτης του Επισκόπου  Αρδαμερίου  Δωρόθεου Μοσχίδη , ο οποίος κατοικούσε  στην Γαλάτιστα, και τον έκρυψε αρκετό καιρό στην σκεπή του σπιτιού του.

  Ο Δημήτριος ( Μήτσος)  Γιουβάνης ή Γιουβανούδης  το 1916 - 1917, ήταν αρχηγός των επίστρατων της Χαλκιδικής, και συνελήφθηκε από τους « Αμυνίτες» του Ελευθερίου Βενιζέλου, δικάστηκε, εξορίσθηκε και φυλακίσθηκε.   

  Ο Δημήτριος Β.Τσιότρας, δάσκαλος από την Παλαιόχωρα, στο 7ο τεύχος έκδοσης της Ιστορικής και  Λαογραφικής Εταιρείας της Χαλκιδικής, «ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ», το έτος 1964, είναι ο μόνος που ασχολήθηκε με τον Δημήτριο Γιουβάνη, χωρίζοντας μάλιστα τις Ιστορικές περιόδους της Παλαιόχωρας , την εποχή του 1821, την  μετά τον  Τσιάμη εποχή, (επανάσταση 1854 με τον Τσάμη Καρατάσο) και την εποχή του  Γιουβάνη.

 Ο δάσκαλος Τσιότρας στην εργασία του αναφέρει:            

  « Ὁ δέ Γιουβάνης, ἀφοῦ τό κράτος τούς ἔδωσε ἀμνηστείαν, προσεχώρησεν εἰς τά ὠργανωμένα σώματα ὑπό τοῦ κράτους καί μάλιστα είς τόν τότε Ταγματάρχην Παπακώσταν εἰς Χαλκιδικήν, ἐκτύπησαν τούς τούρκους πέριξ τοῦ Χολομῶντος, Πολύγυρον, Ἁγίου Προδρόμου καί Πουρναντζλῆ (παρά τήν Περιστεράν)».

   Σίγουρα  ο δάσκαλος Τσιότρας έχασε την ευκαιρία να γράψει «ιστορία». Δεν έγραψε για την περίοδο του Γιουβάνη και για τη διέλευση των Κρητών, (Τάγμα Νταφώτη) από την Παλαιόχωρα, δεν έγραψε για τα όπλα και τα πολεμοφόδια, που άφησε ο Νταφώτης στο Γιουβάνη. Έγραψε για τη μάχη της Αγίας Αναστασίας, στρέφοντας την έρευνά του μόνο στην περιοχή των Βασιλικών, και αγνόησε την συμμετοχή του χωριού του και του Γιουβάνη.  Δεν έγραψε για την απελευθέρωση του Πολυγύρου  και για όλη τη δράση του Γιουβάνη και πολλών Παλαιοχωριτών, Ριζιωτών, και Γεροπλατανιωτών στον Μακεδονικό αγώνα και για την συμμετοχή τους στην απελευθέρωση της Χαλκιδικής .

Τον Οκτώβριο του  1912, αρχίζει ο Α' Βαλκανικός πόλεμος. Όλοι οι Ιστορικοί  αυτής της περιόδου,  αναφέρουν ότι ο Βασίλειος Παπακώστας ήρθε στην Χαλκιδική στις 5 Οκτωβρίου 1912.

   Στο σώμα του Παπακώστα, εισχώρησαν  πολλοί Χαλκιδικιώτες. Ανάμεσα τους  και ο Καπετάν Γιουβάνης με τους άντρες του.  Το σώμα χωρίσθηκε  σε μικρότερες ομάδες.  Μία από αυτές  τις  ομάδες  είναι και το Σώμα ή όπως αναφέρεται στο έγγραφό υπ’ αριθμόν 26, του Μουσείου Μπενάκη, το «Τάγμα»  του Καπετάν Γιουβάνη. Τα σώματα αυτά υπό την αρχηγία του Βασιλείου Παπακώστα  έως τα τέλη Οκτωβρίου  εκδίωξαν τον τούρκικο στρατό από την Βόρεια και κεντρική Χαλκιδική.

   Ένα από τα ποιο σημαντικά έγγραφα, που βρήκαμε στο αρχείο του στρατηγού Βασιλείου Παπακώστα, είναι η «ΕΚΘΕΣΙΣ πεπραγμένων τοῦ ΣΩΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΚΟΠΩΝ», που συντάχθηκε 1 Μαρτίου 1913, από τον τότε Λοχαγό του Πυροβολικού, Διοικητή του σώματος Προσκόπων, Κωνσταντίνο Μαζαράκη Αινιάν. Αποκτά μεγάλη σημασία το έγγραφο αυτό, διότι  το αρχείο του Μαζαράκη κάηκε στα Δεκεμβριανά το 1944,  και είναι μοναδικό, και δημοσιεύεται για πρώτη φορά, στο υπό έκδοση βιβλίο, παρουσιάζοντας σημαντικά ιστορικά γεγονότα.

    Η «ΕΚΘΕΣΙΣ πεπραγμένων τοῦ ΣΩΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΚΟΠΩΝ ἀπό τῆς κηρύξεως τῆς ἐπιστρατεύσεως μέχρι σήμερον 1 Μαρτίου 1913», στις σελίδες 12 και 13 γράφει:

«Ἐπιχειρήσεις ἐν Χαλκιδικῇ καί Ἀνατολικῇ Μακεδονίᾳ προσκόπων         Τό ὑπό τήν διοίκησιν τοῦ Ἀνθ/γοῦ Παπακώστα Βασιλείου σῶμα, ἀποτελεσθέν ἐν Ἀθήναις ἐκ δύο ἀξιωματικῶν, τοῦ Γαλανοπούλου ἀνθυπολοχαγοῦ καί Σωτηριάδου Ἐμ. ἀποστράτου ἀνθ/γοῦ, τριῶν ὑπαξιωματικῶν καί 63 ὁπλιτῶν, ἀνεχώρησεν ἐκ Φαλήρου τήν νύκτα τῆς 1 Ὀκτωβρίου φθάσαν εἰς νῆσον Κυρά Παναγιά, διῃρέθη εἰς τέσσαρα τμήματα, τά τοῦ Παπακώστα, Γαλανοπούλου, Σωτηριάδου καί Γιαγκλῇ , ἀποβιβασθέν δέ  τήν 3 ἰδίου μηνός εἰς τόν κόλπον τοῦ Ὀρφανοῦ διηυθύνθη πρός χωρίον Βαρβάρα, συγκεντρώσαν ἐκεῖ τό ὑλικόν του ἀποτελούμενον ἐξ 900 ὅπλων Γκρᾶ καί Μάνλιχερ καί πολλῶν κιβωτίων φυσιγγίων καί βομβῶν. Συμπληρῶσαν διά νέας κατατάξεως τά τμήματα Γιαγκλῇ, Γιοβανούδη, Κρητικοῦ, Ραμνιάλη, ἅτινα ἐφωδίασε διά τῶν ἀπαιτουμένων ὅπλων καί βομβῶν διέταξε τό μέν τοῦ Γιαγκλῆ νά βαδίσῃ καί καταλάβῃ τήν περιφέρειαν Νιγρίτης, τό τοῦ Κρητικοῦ  καί Γιοβανούδη τήν περιφέρειαν Ἰσβόρου τοῦ Ράμνιαλη νά καταλάβῃ τήν δημοσίαν ὁδόν Θεσ/κης Βατωνίου Πολυγύρου καί τοῦ Γαλανοπούλου νά καταλάβῃ τήν περιφέρειαν Βρασνῶν.

«Μάχη Χολομῶντος Ὁ Γενικός Ἀρχηγός τῶν Τμημάτων τούτων Παπακώστας μετά τοῦ Σωτηριάδου καί τῶν τμημάτων των, ἀφ’οὗ  τήν 8 Ὀκτωβρίου μετέβησαν ἔξωθεν τοῦ Χωρίου Λιαριγγόβης καί διένειμαν τά ἐναπομείναντα ὅπλα πρός διαφόρους κατοίκους καί κατέταξαν εἰς τό Σῶμα καί ἀπέστειλαν εἰς τά διάφορα τμήματα πρός ἐνίσχυσιν, ἐβάδισαν πρός τό  ὅρος Χολομῶντα καταστρέψαντα τήν ἀπό  Λιαριγγόβης μέχρι Λουκόβης τηλεγραφικήν καί τηλεφωνικήν γραμμήν. Ἐκεῖ ἔχοντες πληροφορίας ὅτι ἐκ Θεσ/κης θά ἀπεστέλλετο ἐνίσχυσις πρός τάς  Τουρκικάς φρουράς Λιαριγκόβης καί Ἰσβόρου ἀνέμενον, οὕτω δέ τήν 13 Ὀκτωβρίου συμπλακέντα τά τμήματα ταῦτα μετά Τουρκικοῦ στρατοῦ κατετρόπωσαν τοῦτον κατόπιν πολυώρου μάχης, ἔσχον ὅμως τρεῖς τραυματίας τούς  ἀνθυπολοχαγόν Σωτηριάδην Ἐμμανουήλ, ἐνωματάρχην Καπούλαν Δημ. καί λοχίαν Σκαμπαρδώνην Παν., οὕς παραλαβόντες μετά τήν μάχην ἀπέστειλαν εἰς Ἀθήνας πρός νοσηλείαν.

Μάχη Ρεσιτνικίων καί κατάληψις Πολυγύρου. Εἴτα τά δύο τμήματα ἀποτελέσαντα έν καί συνηνωθέντα μέ τό τοῦ ἀνθ/γοῦ Γαλανοπούλου ἔβάδισαν πρός τό Χωρίον Ρεσετνίκια ὅπερ περιεκύκλωσαν τήν 22 Ὁκτωβρίου  ὡς καί τούς ἐν αὐτῷ εὑρισκομένους 60 καί πλέον Τούρκους στρατιώτας . Συναφθείσης μάχης καθ΄ὅλην τήν ἡμέραν ἐφόνευσαν 48 Τούρκους στρατιώτας καί συνέλαβον αἰχμαλώτους περί τούς 10 ἀφ΄οὗ ἐνέπρησαν   τάς οἰκίας ἐν αἵς οὗτοι ἐκρύπτοντο καί ἐπολέμουν , σχόντα κατά τήν μάχην ταύτην δύο νεκρούς καί ἕνα τραυματίαν.       Τήν ἑπομένην 23 Ὁκτωβρίου ἐβάδισαν κατά τῆς πόλεως Πολυγύρου, πρωτευούσης τῆς Χαλκιδικῆς, ἥν πολιόρκησαντα διά 500 προσκόπων συναθροισθέντων ἐκεῖ τῇ διαταγῇ τοῦ ἀρχηγοῦ Παπακώστα κατέλαβον ταύτην ἐν ῷ αἱ τουρκικαί ἀρχαί ἔφευγον  νύκτωρ διά Θεσσαλονίκην κατόπιν ἐπεμβάσεως τοῦ Μητροπολίτου. Μετά τήν κατάληψιν τῆς πόλεως ταύτης ἐβάδισαν προς τήν  Θεσ/κην συσσωματωμένοι καταβαλόντα ἅπαν τό πρός τήν Χαλκιδικήν μέτωπον καί διακόψαντα πᾶσαν συγκοινωνίαν μετά τῆς τουρκικῆς τῆς Θεσ/κης Φρουρᾶς, ἥτις εἶχε λάβει γνῶσιν τῆς ἐν τῇ Χαλκιδικῇ καταστροφῆς τοῦ Τουρκικοῦ Στρατοῦ».

   Το Σώμα του Καπετάν Γιουβάνη τον μήνα Οκτώβριο του 1912, αριθμούσε περίπου 300 άντρες, τους οποίους  συγκέντρωσε εμπνέοντας τους  τις αρχές της ανδρείας και της ελευθερίας. Αρκετοί  από τους  άντρες του , ήταν οπλισμένοι με όπλα, που τους  τα είχε δώσει ο Νταφώτης το 1905, και κατάγονταν  από την Παλαιόχωρα, την Γαλάτιστα, τον Πολύγυρο, τα Σιποτνίκια (Ριζά) ,το  Γεροπλάτανο, το Λειβάδι  , τα Ρεσιτνίκια (Άγιο Πρόδρομο) , την Επανωμή, και αλλού.

Από τα έγγραφα που βρήκαμε στα Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη, « Ίδρυμα Ελευθέριος Βενιζέλος» , καταγράφουμε τους  32 από τους άντρες του Καπετάν Γιουβάνη, που για αρκετόν  καιρό   , μαζί με τους άλλους οπλαρχηγούς, πολέμησαν στον  Χολομώντα, και στον Αγίο Προδρόμο  και  περικύκλωσαν   και τελικά  κατέλαβαν τον Πολύγυρο.

Το σώμα του Καπετάν Γιοβάνη σύμφωνα με τα έγγραφα του  Μουσείο Μπενάκη, το αποτελούσαν οι παρακάτω:

1. Αθανάσιος Σπανός  (Από Γαλάτιστα)

2. Βασίλειος Καταραχιάς  από τα Σιποτνίκια. (Ριζά)

3. Μήτσιος Μαχαιράς, ίσως από Γαλάτιστα.

4. Ιωάννης Σαλονικιός  από τα Σιποτνίκια. (Ριζά)

5. Αθανάσιος Κ. Ιατρού  από τον  Πολύγυρο.

6. Γρηγόριος Νικόλαου (Καμπούρης) από την Παλαιόχωρα.

7. Αργύριος Παπ. Δημητρίου – Παπαζιάκας,από την Παλαιόχωρα. 

8. Δημήτριος Παπ. Νικολάου από την  Παλαιόχωρα. (Παπαζιάκας; ) 

9. Καλόγερος Κωνσταντίνος Μαντάς από την Βουρβούρα.

10. Αστέριος Στάμος από την Παλαιόχωρα

11.  Γεώργιος Βασιλείου (Αλβανός) από Παλαιόχωρα.

12.  Νικόλαος Γεωργίου από τα Ρεσιτνίκια ( Άγιο Πρόδρομο)

13.  Κωνσταντής Βασιλούδης από τα Τουπλίκια (Γεροπλάτανο).

14.  Χρήστος Κ. Κοκώνης από τα Ρεσιτνίκια (Άγιο Πρόδρομο).

15.  Βαγγελης Δ. Βερριώτης από τον Πολύγυρο

16.  Αθανάσιος Πασχάλης από τα  Σιποτνίκια (Ριζά).

17.  Δημήτριος Παπακούλας από την  Παλαιόχωρα.

18.  Αστέριος  Πασχαλάς από την Παλαιόχωρα.  

19.  Αθανάσιος Τελής ή Ντελής από την Παλαιόχωρα.

20.  Χριστος Γκιόργκι  (Γιουρούδης) από την  Παλαιόχωρα.

21.  Στέφανος Λάμπρου.

22.  Μιχάλης Τσακνής.

23.  Καλόγερος Κωνσταντίνος Μαντάς από την Βουρβούρα 

24.  Αντώνιος Μουσκόφ από την Επανωμή.

25.  Αθανάσιος Μαλακόπουλος από την  Γαλάτιστα.

26. Χρίστος Τσίκουλας από τον Πολύγυρο 

27. Γεώργιος Σαραφιανού από την Γαλάτιστα.

28.  Ιωάννης Πραβήτας.

29.  Ιωάννης Τσίκουλας από τον Πολύγυρο.

30.  Αθανάσιος Παυλούδης από την Παλαιόχωρα.

31. Γεώργιος Πλούσιος από  την Γαλάτιστα.

       32 - Αθανάσιος Παπανικολάου.

 Επίσης θα πρέπει να συμπληρωθούν στον  παραπάνω κατάλογο, και τα ονόματα των οπλιτών  που συμμετείχαν στην απελευθέρωση του Πολυγύρου, και δεν αναφέρονται στα έγγραφα του Μουσείου Μπενάκη, αλλά  αναφέρονται στην  εργασία  του δάσκαλου Τσιότρα, και επιβεβαιώθηκαν από πολλούς άλλους,  και όλοι τους είναι από την Παλαιόχωρα.

 Τα ονόματα αυτά είναι:

    

    33-  Χρήστος Ν. Καράβατος.

    34 – Χρήστος Δ. Μπάτσιος.

    35 – Αστέριος Β. Μπάτσιος

    36-  Χρήστος Κ. Μπαλάσης.

    37-  Χρήστος Αθ.Ξεφτέρης.

 Το σώμα του Καπεταν Γιαννη Ράμναλη

     1-   Απόστολος Χαρίτου.

     2-   Κωνσταντίνος Θεοδοσίου.

     3-   Απόστολος Αποστολούδας.

     4-   Παντελής Οικονόμου.

     5-   Ζάχος Κανάκης.

     6-   Θωμάς Ισαάκ.

     7-  Φώτιος Τσεχαμίδης.

     8-  Βασίλειος Κούτρας.

     9-  Αριστείδης Ματαμόνας.

    10-Παναγιώτης Καρατάσιος.

    11- Δημήτριος Ξονίκης.

    12- Χρήστος   Σιάντης.

    13- Αστέριος Μαυροβουνιώτης.

    14- Ιωάννης Μούκανος.

    15- Νικόλαος Παπακωνσταντίνου.

    16- Αστέριος Τσιότρας.

    17- Μανώλης Ρότκου.

    18- Αθανάσιος Αποστολούδας.

    19 -  Ιωάννης Ζαγκλιβερινός. 

Σώμα Καπετάν Γεώργιου Γαλανόπουλου

    1-  Ζαφείριος Ζαφειρούδης .

    2-  Αναστάσιος Παμπόρ.

    3- Δημήτριος Κασσανδρινός.

    4- Λεωνίδας ;

    Άλλοι άντρες που τα ονόματα τους  αναφέρονται στα έγγραφα του Μουσείου Μπενάκη,  και  προμηθεύτηκαν  είδη για λογαριασμό των ανταρτών ή για τον εαυτόν τους είναι: 

     1- Αθανάσιος Παλαμίδης.

     2- Αντώνιος Παλαμίδης.

     3- Αθανάσιος Μ. Ιατρού.

     4-  Γεώργιος Τσιάτρας. 

     5 - Βασίλειος  ?  (Τάγμα Μήτσιου Κρητικού). 

     6- Ιωάννης Βούλγαρος (χωροφύλακας).

  Από τα έγγραφα του Μουσείου Μπενάκη  καταγράφουμε τους εξής καπεταναίους, οι οποίοι συμμετείχαν στην απελευθέρωση του Πολυγύρου,  που ηγούντο σε αντίστοιχα σώματα ή ομάδες ανταρτών :

1- Καπετάν Μήτσιος   Γιουβάνης, από την Παλαιόχωρα.

2- Καπετάν Νικόλαος Μαυραντζάς από το Λιβάδι.

3- Καπετάν Γιάννης Ράμναλης, από την Ράμνα Λαγκαδά.

4- Καπετάν Γεώργιος Γαλανόπουλος, από το  Δίλοφο  Φθιώτιδος.

5- Καπεταν Εμμανουήλ Σωτηριάδη (Τρομάρας).

6- Καπετάν Μήτσιος  Κρητικός .

7- Καπετάν Ανδρέας (ποιός είναι;  Πιθανόν από το Λειβάδι ο Καπετάν Ανδρέας Βενετόπουλος ).

Ο Αθανάσιος Μινόπουλος , από την Βαρβάρα αναφέρεται μόνο σε ένα έγγραφο, και δεν του αποδίδεται ο τίτλος «καπετάν», όπως ονομάζονται όλοι οι άλλοι.

 Από τα έγγραφα του Μουσείου Μπενάκη, γνωρίζουμε τρία μόνο άτομα της   Επιτροπής Αγώνα που είχαν  δραστηριοποιηθεί μέσα στον Πολύγυρο. Ήταν ο Μ. Χριστίδης,  ο Κ. Νάκου και ο Χρήστος Ν. Ζαμπούνης, (έγγραφο Νο ,36). Η επιτροπή αυτή συνετέλεσε τα μέγιστα, δίνοντας πληροφορίες και τρόφιμα και άχυρα (για τα ζώα ) στα ανταρτικά Σώματα. Ήταν αυτοί που έπεισαν τους παντοπώλες του Πολυγύρου να τροφοδοτούν « βερεσέ  » τους αντάρτες. 

  Τα έγγραφα του  Μουσείου Μπενάκη  δείχνουν ότι οι καπεταναίοι και οι άντρες τους «ψωνίζουν» από τα υπάρχοντα καταστήματα του Πολυγύρου, τρόφιμα, ρούχα , τσιγάρα, κονιάκ και άλλα.

  Οι καταστηματάρχες που δέχθηκαν να τροφοδοτούν τους αντάρτες είναι οι παρακάτω:

   1- Γεώργιος Κ.Σουλυνάρης    (Έγγραφο  Νο  26).

   2- Βασίλειος Καρόνης            (       «         Νο 27).

   3- Γ. Μ. Δέλλιος                       (       «          Νο 28).

   4- Ν. Γ. Αγιομαμίτης                 (       «         Νο 29) .

   5- Νικόλαος Βεριώτης            (       «          Νο 32).

   6- Αναστ. Κ. Ταχουγιάννης     (       «          Νο 33).

   7- Αθανάσιος Ν. Πιτσοράς      (       «          Νο 34).

   8- Βασίλειος Γ. Αικατερινάρης (       «          Νο 37).

   9- Γεώργιος Φ. Κατσικάς      (       «          Νο 38,39). 

  10- Νικόλαος Ζαμπούνης      (       «          Νο 40).

Παρακαλούνται όσοι απόγονοι των παραπάνω ηρώων- ελευθερωτών της Χαλκιδικής και του Πολυγύρου, επιθυμούν να γίνει εκτενή αναφορά του ιστορικού του καθενός στο υπό έκδοση βιβλίο μου, να με αποστείλουν σύντομο βιογραφικό τους ( έως δέκα σειρές)  με φωτογραφία τους, στο email= mpatsios2277@gmail.com.

ΜΠΑΤΣΙΟΣ ΑΣΤΕΡΙΟΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ-ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ

τ. ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΖΕΡΒΟΧΩΡΙΩΝ.

(περισσότερα στο υπό έκδοση βιβλίο μου).