Η ηρωική επέτειος της Επανάστασης της Χαλκιδικής και το Ολοκαύτωμα της Κασσάνδρας που γιορτάζουμε σήμερα κατέχει μια κεντρική θέση στην Ιστορία αυτού του τόπου. Το τιμημένο 1821 μπορεί να αγιάστηκε στους θόλους της Αγίας Λαύρας αλλά την ίδια εκείνη χρονιά εδώ στο βόρειο κομμάτι του Ελληνισμού υπήρξε ένα άλλο ’21 εξίσου ηρωικό και καθοριστικό για το ξεσήκωμα του Έθνους, χωρίς όμως να...
δοθεί η δέουσα προσοχή αλλά ισότιμη θέση στα σχολικά εγχειρίδια.Πολλοί από εμάς μέχρι πριν λίγα χρόνια δεν γνωρίζαμε σχεδόν τίποτα για το Μεγάλο χαλασμό και την επανάσταση στη Χαλκιδική. Είναι καιρός να μαθευτεί σε όλους η θυσία του Καπετάν Χάψα και ο ρόλος του Εμμανουήλ Παπά στην Επανάσταση της Χαλκιδικής που βοήθησε τόσο πολύ στην εδραίωση της Ελληνικής Επανάστασης στη νότια Ελλάδα. Δίπλα στους δύο αυτούς ήρωες και πολλοί άλλοι άγνωστοι αγωνιστές, Χαλκιδικιώτες ,που θυσίασαν τη ζωή τους και τις περιουσίες τους ακόμη, για την ελευθερία του αιματοβαμμένου αυτού τόπου-με καθυστέρηση σχεδόν ενός αιώνα.
Ποιος είναι αυτός ο χαλασμός; Τι προηγήθηκε πριν του χαλασμού; Πότε μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία οι Χαλκιδικιώτες; Πώς άναψε η σπίθα της εξέγερσης; Ποιοι ήταν οι πρωταγωνιστές αυτής της Επανάστασης; Τι πρέπει να γίνει ώστε να καταγραφεί σωστά ο ρόλος της Χαλκιδικής στη γενικότερη Ιστορία της Ελλάδας; Αυτά και άλλα τόσα ερωτήματα πρέπει να απαντηθούν, για να γίνουμε όλοι εμείς γνώστες και κοινωνοί της σημαντικότητας της σημερινής επετείου.
Ας ξετυλίξουμε όμως από την αρχή το κουβάρι της Ιστορίας, ώστε όλοι οι παρευρισκόμενοι στον Ιερό αυτό ναό να θυμηθούν, να μάθουν αλλά και να συμπληρώσουν στη μνήμη τους όλα αυτά τα γεγονότα που συνέβησαν 199 χρόνια πριν.
Η Φιλική Εταιρεία αποφασίζει να αρχίσει η Επανάσταση το 1821 στη Μολδοβλαχία και τη Μακεδονία. Στη Μακεδονία επιλέχθηκε η Χαλκιδική επειδή ήταν ορμητήριο και κατάλληλη περιοχή κρίσιμων περασμάτων. Επίσης ήταν μυημένοι Φιλικοί Ιερείς και μοναχοί μεταξύ των οποίων ο Επίσκοπος Ιερισσού και Αγίου Όρους Ιγνάτιος, ο ηγούμενος της μονής Εσφιγμένου Ευθύμιος αλλά και λαϊκοί κυρίως Πολυγυρινοί, μυημένοι από το Γραμματέα του Πατριαρχείου επί Γρηγορίου του Ε΄, τον Πολυγυρινό Γιαννάκη Παπαγεωργακάκη ή Ιωάννη Λογοθέτη όπως μετονομάστηκε για να μην αναγνωριστεί από τους Τούρκους.
Ο Φιλόπατρης Εμμανουήλ Παππάς επιτυχημένος έμπορος από τις Σέρρες, αναχωρεί στις 23 Μαρτίου 1821 από την Κωνσταντινούπολη με το καράβι του Αινίτη Χατζή- Βισβίζη γεμάτο όπλα και μπαρούτι. Αποβιβάζεται στη μονή Εσφιγμένου. Από την επόμενη αρχίζει μυστικές συνεννοήσεις με τους Φιλικούς του Αγίου Όρους για να μην τους αντιληφθεί ο Οθωμανός αστυνομικός διοικητής των Καρυών στη μονή Εσφιγμένου.
Στις 22 Απριλίου οι Ψαριανοί στέλνουν δύο καράβια του Νικόλα Καρακωνσταντή και του Γιώργη Χατζηδημητράκη. Στο Θερμαϊκό συναντούν δύο τούρκικα πολεμικά του Μπέη της Θεσσαλονίκης, τα οποία τα πυρπολούν αφού παίρνουν τα 24 πυροβόλα τους.
Στις 6 με 7 Μαϊου παρουσιάζονται άλλα καράβια ελληνικά στο Στρυμωνικό κόλπο. Ο μουτεσελίμης Θεσσαλονίκης Γιουσούφ Μπέης ανήσυχος από τις επαναστατικές ενέργειες των ραγιάδων, διατάζει τους προκρίτους της Χαλκιδικής να παρουσιαστούν στη Θεσσαλονίκη και να συσκεφθούν δήθεν για τις επιδρομές των επαναστατικών καραβιών. Οι πρόκριτοι στέλνουν στη θέση τους άσημους συμπολίτες, τους οποίους φυλακίζει ο Γιουσούφ στα υπόγεια του κανακίου μαζί με τους μοναχούς.
Ταυτόχρονα διατάζει το διοικητή της Πολιτικοφυλακής της Παζαρούδας με 500 άνδρες και το διοικητή των Χασικοχωρίων Χαζάν αγά με άλλους τόσους να εισβάλουν στο εσωτερικό της Χαλκιδικής.
Στις 16 προς 17 Μαΐου η τουρκική φρουρά του Πολυγύρου είναι προκλητική. Βρίζει, απειλεί, πυροβολεί τους κατοίκους που συναντά. Αυτό είναι το έναυσμα της Επανάστασης. Στις 17 Μαΐου οι Πολυγυρινοί αρπάζουν τα όπλα, καταλαμβάνουν το διοικητήριο σκοτώνουν τον Τούρκο Διοικητή (βοεβόδα) και 14 άνδρες του, τραυματίζουν τρεις και σπεύδουν να στο Καϊτζίκι (Παλαιόκαστρο) να αποκρούσουν δύο τουρκικά σώματα που έστειλε ο Γιουσούφ Μπέης για να μην προλάβουν να ενωθούν. Στήνουν ενέδρα σε άλλο τμήμα τουρκικού στρατού που πηγαίνει να φυλάξει τα παράλια, σκοτώνουν 3 Τούρκους, τραυματίζουν άλλους 3 και όταν εμφανίζονται τα δύο σώματα, τα αποκρούουν.
Ταυτόχρονα στην Κασσάνδρα στις 18 Μαΐου 1821 έρχονται 4 ελληνικά καράβια και αναγγέλλουν το χαρμόσυνο γεγονός της Επανάστασης στην Πελοπόννησο. Ο Μεγάλος Γιαννιός σημαντικός άντρας της Κασσάνδρας για την προσφορά του (Ιωάννης Χατζη-Χριστοδούλου) καλεί σε σύσκεψη τους προέδρους του χωριού της Κασσάνδρας στο μετόχι της Μονής Εσφιγμένου στην Κασσάνδρα, καθώς και αρκετούς οπλαρχηγούς και τους αρχηγούς των 4 πλοίων. Στη συνέχεια συλλαμβάνουν την Τουρκική φρουρά και τις αρχές που υπήρχαν στην Κασσάνδρα.
Στις 29 Μαΐου κηρύττουν επίσημα την Επανάσταση. Την Κασσάνδρα ακολουθούν η Ορμύλια, ο Παρθενώνας, η Νικήτη, τα Μαντεμοχώρια με αρχηγούς τον Καπετάν Δουμπιώτη (από τα Δουμπιά) και τον Αναστάση Χιμευτό, και τα χωριά της Καλαμαριάς που εκτείνονταν από Επανομή μέχρι το Καργί Λιμάνι (Μουδανιά).
Στο Άγιο Όρος ο Εμμανουήλ Παππάς ξεσηκώνει τους μοναχούς και γίνεται πανηγυρική δοξολογία στο Πρωτάτο των Καρυών στις 31 Μαϊου 1821 όπου αναγορεύεται «αρχηγός και προστάτης της Μακεδονίας»
Ταυτόχρονα χωρίζονται σε δύο σώματα. Στο πρώτο ορίζεται αρχηγός ο Παπάς και περιλαμβάνει τους 1000 μοναχούς και τους Μαντεμοχωρίτες, που συγκεντρώθηκαν στον Άθω. Το δεύτερο περιλαμβάνει πολεμιστές απ’ όλη τη Χαλκιδική αλλά οι περισσότεροι είναι Κασσανδρινοί και Χασικοχωρίτες. Σ’αυτό οπλαρχηγός είναι ο Κασσανδρινός οπλαρχηγός Στάμος Χάψας. Το σώμα τους Εμ. Παπά μετά από συγκρούσεις με μικρές τούρκικες φρουρές προχωρεί και καταλαμβάνει θέσεις στο στενό της Ρεντίνας και της Ν. Απολλωνίας (Εγρί Μπουτζακ) για να εμποδίσει το στρατό του σερασκέρη Χατζή-Μεχμέτ Μπαϊράμ Πασά που κατευθύνεται από τη Μ.Ασία προς Ν.Ελλάδα, πεζή. Η σύρραξη με τους Τούρκους δεν κρατάει πολύ, επειδή οι ασύντακτοι και κακώς οπλισμένοι επαναστάτες υποχωρούν στον πολυπληθέστερο και εκπαιδευμένο τουρκικό στρατό και διασκορπίζονται ή καταφεύγουν στον Πολύγυρο μέσω Χολομώντα και στη συνέχεια στην Κασσάνδρα.
Το σώμα του Καπετάν Χάψα από τη Λιαρίγκοβη (Αρναία) διά μέσω Ζερβοχωρίων φτάνει στα Βασιλικά. Σ’ αυτό προστίθενται οι επαναστάτες του Βάβδου, των Βασιλικών και άλλων τοπικών χωριών. Η τελική σύγκρουση γίνεται στις 13 Ιουνίου, ημέρα Δευτέρα, όπου σκοτώνεται ο Χάψας μαζί με άλλα 62 Συκιωτούδια (από τη Συκιά Σιθωνίας) «στου Τσεπέλ τις πέτρες», κοντά στο μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας, από τους Τούρκους του Μπαϊράμ Πασά.
Μετά τη φονική μάχη οι Τούρκοι στρέφονται προς τον Ισθμό της Ποτίδαιας, όπου έχουν συγκεντρωθεί οι Έλληνες αγωνιστές. Εκτός του Ισθμού της Ποτίδαιας άλλο ένα σώμα αντίστασης έχει σχηματιστεί στον Ισθμό του Αγίου Όρους, το οποίο άνοιξαν οι αγωνιστές. Στο διάβα τους οι Τούρκοι καίνε τα πάντα.
Όσο συμβαίνουν αυτά στην υπόλοιπη Χαλκιδική ο Κασσανδρινοί αντιμετωπίζουν με επιτυχία τις τούρκικες επιδρομές. Κάπως έτσι η λαϊκή Μούσα διαλαλεί:
«Πέντε πασάδες πολεμούν
Την έρημη Κασσάνδρα
Κανένας δεν την πάτησε
Κανείς δεν την επήρε
Μον ο Λουμπούτ Πασάς την πάτησε
Μον ο Λουμπούτ Πασάς την πήρε»
Οι πέντε πασάδες που προσπάθησαν να πάρουν την Κασσάνδρα κατά σειρά, αλλά δεν τα κατάφεραν ήταν ο Ντε Βαλής, ο Μαξούτ, ο Σουκής, ο Μουράτ και Σάιτ. Ο μόνος που θα την πατήσει τελικά είναι ο Εμπού Λουμπούτ.
Στις 26 Ιουνίου 1821 ο Αχμέτ Μπέης από το Μυριόφυτο που ήταν στρατοπεδευμένος εφορμά εναντίον των υπερασπιστών της Κασσάνδρας, όμως οι Έλληνες μαχητές τον αποκρούουν. Την 27η Ιουνίου 1821 οι Τούρκοι επιτίθενται εναντίον της Ορμύλιας όπου και εκεί αποκρούονται.
Στις 18 Αυγούστου ένα τμήμα 700 Ελλήνων πολεμιστών αποβιβάζεται στον Άγιο Μάμα επιτίθεται εναντίον των Τούρκων και σκοτώνουν περισσότερους από 800.
Παρ΄ όλες τις επιτυχίες το ηθικό των ελληνικών στρατευμάτων αρχίζει να πέφτει και στα τέλη του Σεπτεμβρίου η κατάσταση των επαναστατών στην Κασσάνδρα είναι απελπιστική εξαιτίας της έλλειψης πολεμοφοδίων και τροφίμων, της απροθυμίας των μοναχών να συνεχίσουν τον αγώνα και επειδή οι περισσότεροι Ολύμπιοι αγωνιστές εγκατέλειψαν τη χερσόνησο. Ο Εμ. Παπάς ζητάει ενισχύσεις από την Πελοπόννησο αλλά εις μάτην.
Στις 29 Σεπτεμβρίου ο Σουλτάνος διορίζει πασά της Θεσσαλονίκης τον ικανότατο Βεζίρη Μεχμέτ Εμίν τον επονομαζόμενο για τη σκληρότητά του Εμπού Λουμπούτ , δηλαδή ροπαλοφόρος και τον διατάζει να εκστρατεύσει εναντίον της Χαλκιδικής. Εκστρατεύει στα μέσα Οκτώβρη με 3.000 άντρες εναντίον της Κασσάνδρας, την οποία υπερασπίζονται 430 Έλληνες και στις 17 Οκτωβρίου είναι μπροστά στον Ισθμό.
Στις 18 Οκτωβρίου ξεκινά σφοδρή επίθεση από στεριά και θάλασσα αλλά αποτυγχάνει. Ζητάει και παίρνει μεγάλες ενισχύσεις από άλλους Καζάδες, προτού εξαπολύσει την τελική επίθεση. Διά του εβραίου Περέζ στέλνει επιστολή προς τον Εμ. Παππά και τους άλλους οπλαρχηγούς για συνθηκολόγηση και αμνηστία, η οποία απορρίπτεται. Ο Λουμπούτ διατάζει την τελική επίθεση στις 30 Οκτώβρη. Οι μαχητές αντιστέκονται . Τα ξημερώματα της 14ης Νοεμβρίου 1821 ο Λουμπούτ αλλάζει το σχέδιο. Ξεκινάει σφοδρούς βομβαρδισμούς στο ανατολικό μέρος (Τορωναίος) της διώρυγας αναγκάζοντας τους Έλληνες να μετακινήσουν το μεγαλύτερο μέρος της δύναμής τους προς τα εκεί με αποτέλεσμα το δυτικό μέρος (Θερμαϊκός) να μείνει με λίγους υπερασπιστές και το Μεγάλο Γιαννιό αρχηγό τους. Πληροφορούμενοι οι Τούρκοι ότι τα νερά είναι ρηχά ρίχνουν σάκους με χώμα, μαλλιά, σανίδια, βαρέλια και κλαδιά για μπάζωμα και κατορθώνουν να περάσουν τακτικά τμήματα του στρατού τους μέσα στην Κασσάνδρα στα νώτα των λίγων μαχητών του Μεγάλου Γιαννιού, τους οποίους εξουδετερώνουν. Οι επιζήσαντες υποχωρούν μαχόμενοι στο εσωτερικό της Κασσάνδρας. Η ύστατη άμυνα γίνεται αρχικά στην Κωμόπολη Πίνακα και Κύψελα και τέλος στην κορυφογραμμή «Απάνω Χώρα» του Παλαιοκάστρου, όπου και κάμφθηκε. Από το σημείο εκείνο και μετά ξεκινάει ο μεγάλος χαλασμός. Τα τουρκικά στίφη ξεχύνονται στη χερσόνησο της Κασσάνδρας και διαπράττουν οποιαδήποτε θηριωδία βάνει ο ανθρώπινος νους. Όσοι απόμειναν σπεύδουν να σωθούν στα δάση και στις παράλιες σπηλιές. Λίγοι είναι εκείνοι που τελικά θα σωθούν. Εκεί στην παραλία της Σωλήνας των Παζαρακίων (περιοχή της Καλλιθέας) γίνεται ακόμη ένα γεγονός ανάλογο της αξίας της Αραπίτσας της Νάουσας. Η Ανθίτσα σύζυγος του Μεγάλου Γιαννιού πέφτει από τα βράχια στη θάλασσα για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων.
Ο απολογισμός αυτού του αγώνα ήταν φρικτός. Η καταστροφή της Χαλκιδικής είναι ολοκληρωτική. Τα ίδια τα τουρκικά έγγραφα αναφέρουν ότι κάηκαν 77 ελληνικά χωριά , 59 μετόχια και 16 ερειπωμένα τούρκικα χωριά και τσιφλίκια.
Η Κασσάνδρα κάηκε πέρα ως πέρα. Πάνω από 10.000 άνθρωποι σφαγιάστηκαν ενώ ο αριθμός των αιχμαλώτων παραμένει άγνωστος. Η Κασσάνδρα έγινε «Ολοκαύτωμα» στην Ιστορία του Έθνους. Όσοι Κασσανδρινοί διέφυγαν τη σφαγή και την αιχμαλωσία κατέφυγαν στο Άγιο Όρος, στις Σποράδες, στην Αίγινα, στην Ύδρα και στα Ψαρά. Η Κασσάνδρα έμεινε έρημος χώρα. Το 1827 μετά από επιστολή του Αναστάσιου Χιμευτού διατάζει ο Σουλτάνος φιρμάνι στον Ομέρ Πασά να δώσει αμνηστία, ώστε να επανέλθουν οι Κασσανδρινοί και όχι μόνο, στον τόπο τους για το οικονομικό συμφέρον των Οθωμανών.
Η ολοκληρωτική τουρκική καταστροφή συνεχίζεται ως τα τέλη του Δεκέμβρη του 1821 όπου ο Μεχμέτ Εμίν εγκαθιστά τούρκικη φρουρά στο Άγιο Όρος, η οποία θα παραμείνει ως το 1830.
Ο ηρωικός Εμ Παππάς μετά την αποτυχία του κινήματος της Χαλκιδικής μπαίνοντας σ΄ένα πλεούμενο με κατεύθυνση τη Σκιάθο, υπό την έντονη λύπη του, η ηρωική του καρδιά δεν άντεξε και πέρασε στους αθάνατους.
Η επανάσταση της Χαλκιδικής βοήθησε την επανάσταση της Ν Ελλάδας, επειδή απασχόλησε για μεγάλο χρονικό διάστημα (περίπου 6 μήνες) πολύ τουρκικό στρατό.
Το ελληνικό κράτος για να τιμήσει τη θυσία και το ολοκαύτωμα της Κασσάνδρας ψήφισε διάταγμα το οποίο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως με αριθμό Φύλλου 46,στο άρθρο 3 τα εξής: «Η 14η Νοεμβρίου επί τη επετείω της εν έτει 1821 ολοκαυτώσεως της χερσονήσου Κασσάνδρας, δι’ άπαντας τους δήμους και τας Κοινότητας της χερσονήσου Κασσάνδρας» την 25 Φεβρουαρίου 1969.
Προσκυνητές στο ηρώο των ένδοξων προγόνων μας στεκόμαστε φέτος όπως και κάθε χρόνο στις 14 Νοέμβρη για να αποδώσουμε φόρο τιμής. Από εκεί πάνω που μας βλέπετε ένδοξοι συμπατριώτες μας, σας βροντοφωνάζουμε όλοι εδώ ότι η θυσία σας δεν ξεχάστηκε και θα προσπαθήσουμε, παρά τις αντιξοότητες που καθημερινά ξεφυτρώνουν στο δρόμο μας, να γίνουμε –όταν χρειαστεί- άξιοι συνεχιστές στον αγώνα και τη θυσία σας.
Σήμερα ανακαλούμε στη μνήμη μας τον πύρινο αγώνα σας, αγγίζουμε την ένδοξη Ιστορία μας, πατούμε την πυρίκαυστη γη μας που ελευθερώθηκε 100 χρόνια μετά τη θυσία σας.
Ζήτω το Έθνος
Ζήτω η Χαλκιδική
Ζήτω η Μακεδονία
Ζήτω η Ελλάδα
(Ομιλία στις 14/11/2018 στην Ποτίδαια Χαλκιδικής)
Χρήστος Φυλαχτός
Δάσκαλος – Συγγραφέας
Πρόεδρος Δημοτικού Ραδιοφώνου Πολυγύρου
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου