ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ - ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ

Το παρακάτω κείμενο δημοσιεύτηκε το φθινόπωρο του 2011 στην εφημερίδα της Χαλκιδικής «Εβδομαδιαία». Αφορά το θρυλικό θωρακισμένο καταδρομικό «Γ. Αβέρωφ», που έπαιξε καταλυτικό ρόλο στους Βαλκανικούς Πολέμους. Το ιστορικό αυτό πλοίο βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη, όπου και θα προσπαθήσω να το επισκεφτώ, παρά τις δυσκολίες, αφού είναι μεγάλο το πλήθος των επισκεπτών – η επίσκεψη είναι προσκύνημα και ζωντανό μάθημα ιστορίας - (ελπίζω να παραταθεί η παραμονή του στη Θεσσαλονίκη, για να το επισκεφτεί περισσότερος κόσμος)

Γράφει ο Γιώργος Ζωγραφάκης, συντ. δάσκαλος -συγγραφέας

Ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες, που έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη νικηφόρα έκβαση, για τα συμμαχικά όπλα, του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου εναντίον της...

Τουρκίας, ήταν η ισχυρή παρουσία και δράση του ελληνικού πολεμικού ναυτικού και ιδιαίτερα της ναυαρχίδας του, του θρυλικού, νεότευκτου τότε, θωρηκτού «Αβέρωφ». Αν και τα εκατοντάχρονα από τους Βαλκανικούς Πολέμους και ειδικά από τη δράση του ναυτικού μας (Ναυμαχία της «Έλλης», της Λήμνου κλπ) θα τα εορτάσουμε του χρόνου, όταν θα εορτάσουμε και τα εκατοντάχρονα της απελευθέρωσης της Μακεδονίας, ωστόσο μια πρώιμη αναφορά στο θωρηκτό Αβέρωφ μπορεί να γίνει από τώρα, γιατί από τον Μάιο του 2011 συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την ύψωση της ελληνικής σημαίας στους ιστούς του θρυλικού πλοίου και αρχές Φθινοπώρου του 1911 έφτασε για πρώτη φορά σε ελληνικές θάλασσες, μετά τις απαραίτητες δοκιμές και ασκήσεις.

Ιστορικό της αγοράς του πλοίου: Μετά τον «ατυχή» ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, φάνηκε καθαρά πως χωρίς αναδιάρθρωση των ελληνικών ένοπλων δυνάμεων, δεν θα ήταν δυνατή η αντιμετώπιση των Τούρκων και η απελευθέρωση των αλύτρωτων ελληνικών εδαφών, αλλά και η αντιμετώπιση του νέου κινδύνου, αυτού της Βουλγαρίας, που είχε οργανώσει έναν πανίσχυρο στρατό και επιβουλευόταν την ελληνικότητα της Μακεδονίας. Και επειδή οι κυβερνήσεις της εποχής δεν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων, προέκυψε, το 1909, το κίνημα του «Στρατιωτικού Συνδέσμου», το οποίο επικράτησε εύκολα και επέβαλε στην τότε ασθενή κυβέρνηση Κυριακούλη Μαυρομιχάλη ορισμένες απαιτήσεις. Απ’ αυτές η πιο βασική ήταν η ενίσχυση του πολεμικού ναυτικού, με την αγορά ενός νέου θωρηκτού 10.000 τόνων, αφού τότε υπήρχαν μόνο τα παλαιά θωρηκτά «Ύδρα», «Σπέτσες» και «Ψαρά», αργά και με ασθενή οπλισμό. Η κυβέρνηση, κάτω από την πίεση του «Συνδέσμου», βγήκε στη γύρα για να βρει κατάλληλο πολεμικό πλοίο. Είχε την τύχη να πέσει πάνω σε ένα από τρία σύγχρονα θωρηκτά που είχε παραγγείλει η ιταλική κυβέρνηση στα ναυπηγεία του Λιβόρνο. Οι Ιταλοί πήραν μόνο τα δυο και το τρίτο περίσσευε. Ο δ/ντής των ναυπηγείων απευθύνθηκε αρχικά στην …Τουρκία, η οποία όμως δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, παρ’ ότι οι «Νεότουρκοι» που είχαν επικρατήσει από το 1908, στόχευαν σε αναδιοργάνωση των στρατιωτικών δυνάμεων της χώρας τους. Έτσι, όταν ο δ/ντής ήρθε στην Αθήνα, βρήκε το έδαφος πρόσφορο, όχι μόνο γιατί η Ελλάδα έψαχνε ένα τέτοιο πλοίο, αλλά και γιατί υπήρχε ένα υπόλοιπο 8.000.000 χρυσών δραχμών από το κληροδότημα του μεγάλου ευεργέτη Γ. Αβέρωφ, το οποίο ο ευεργέτης είχε αφήσει με τον όρο να αγοραστεί ένα σύγχρονο πολεμικό πλοίο, το οποίο θα έπαιρνε το όνομά του. Βέβαια το ποσό αυτό έφτανε μόνο για προκαταβολή, αφού το πλοίο κόστιζε 25.450.000 χρυσές δραχμές. Δόθηκε η προκαταβολή και στη συνέχεια εξασφαλίστηκε και το υπόλοιπο ποσό, με ένα δάνειο 40 εκατομ. φράγκων, από αγγλικές και γαλλικές τράπεζες. Έτσι εξασφαλίστηκε η αγορά και το πλοίο ήταν πια το καμάρι του στόλου μας.

Ποιο ήταν το πλοίο: Το Αβέρωφ, ήταν ελάχιστα μεγαλύτερο από τα τουρκικά θωρηκτά «Χαϊρεδίν Βαρβαρόσα» και «Τουργούτ Ρέις». Η διαφορά τους ήταν στην ισχύ του οπλισμού τους και στην ταχύτητα (17 μίλια τα τουρκικά, 23,4 ο Αβέρωφ). Αυτά τα πλεονεκτήματα ήταν πολύ σημαντικά, και έγιναν σημαντικότερα όταν το Αβέρωφ και όλος ο ελληνικός στόλος απέκτησαν ναύαρχο τον Παύλο Κουντουριώτη. Αυτό φάνηκε, κυρίως στην, όπως ονομάστηκε, ναυμαχία της Έλλης, στις 3 Δεκεμβρίου 1912, όταν ο τουρκικός στόλος ( Χ. Βαρβαρόσα, Τουργούτ Ρέις και Μεσσουδιέ) τόλμησε να βγει από τα στενά, όπου τον είχε κλείσει ο ελληνικός στόλος. Οι παράτολμες κινήσεις του ναυάρχου του στόλου Π. Κουντουριώτη, μέσα σε λίγες ώρες υποχρέωσαν τον τουρκικό στόλο να επιστρέψει, λαβωμένος, στην ασφάλεια των Στενών. Το σπουδαιότερο εργαλείο στα τολμηρά χέρια του Κοντουριώτη ήταν βέβαια ο Αβέρωφ, που από την ημέρα αυτή έγινε ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων. Αυτό επιβεβαιώθηκε ένα μήνα αργότερα, στις 5 Ιανουαρίου 1913, στη ναυμαχία της Λήμνου, με τα ίδια εντυπωσιακά αποτελέσματα.

Έτσι, ο Αβέρωφ και ο υπόλοιπος ελληνικός στόλος έκλεισαν το δρόμο στον τουρκικό και απέτρεψαν κάθε δυνατότητα της Τουρκίας να ενισχύσει τα στρατεύματά της στα Βαλκάνια και ήταν αποφασιστικός παράγοντας για την τελική συντριβή της Τουρκίας και την απελευθέρωση των Βαλκανίων και των νησιών του Αιγαίου. Στην ιστορία του θωρηκτού αυτού, πέραν από τις μεγάλες στιγμές των ναυμαχιών που αναφέραμε, υπήρξαν και άλλες μεγάλες στιγμές, από τις οποίες σημειώνουμε δύο: Η πρώτη είναι στις 3 Οκτωβρίου 1912, παραμονή της κήρυξης του Α΄ Βαλκανικού πολέμου, όταν, πάνω στον Αβέρωφ, ναυαρχίδα του ελληνικού στόλου, ανήλθε ο βασιλιάς Γεώργιος, συνοδευόμενος από τον πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο ο οποίος, αποχαιρετώντας τον στόλο και τα πληρώματα, που ξεκινούσαν για το Β. Αιγαίο, εκφώνησε το παρακάτω εξαιρετικά εμπνευσμένο λογύδριο: «Μετανοώ διότι εις τοιαύτην στιγμήν το στάδιόν μου με έφερε να είμαι αρχηγός της πολιτείας, αντί να είμαι τις εξ υμών οτιδήποτε, είτε αξιωματικός, είτε υπαξιωματικός ή ναύτης απλός ακόμη. Η πατρίς αξιοί από υμάς, όχι μόνο να αποθάνετε δι’ αυτήν∙ Αυτό θα ήτο το λιγότερον. Αξιώνει να νικήσετε». Και η δεύτερη στιγμή ήταν όταν, τον Ιούλιο του 1920, με τον τότε βασιλιά Αλέξανδρο να επιβαίνει πάνω του, πέρασε τον Βόσπορο, μπροστά από την Αγιά Σοφιά και γενικά τα περίφημα Στενά.

Το Αβέρωφ απελευθερώνει το Άγιον Όρος: Μια σελίδα της δράσης του Αβέρωφ, είναι η απελευθέρωση του Αγίου Όρους, στις 2 Νοεμβρίου 1912. Τότε, στην έξαρση του πρώτου Βαλκανικού Πολέμου, δεν ήταν μόνο η Θεσσαλονίκη, την κατάληψη της οποίας είχε ως άμεσο στόχο η Βουλγαρία –χρειάστηκε μάλιστα να γίνει μια μικρή σύγκρουση Βενιζέλου –Κωνσταντίνου, για να σπεύσει ο ελληνικός στρατός και να μπει τροπαιούχος στη Θεσσαλονίκη. Παράλληλα, η Βουλγαρία έσπευδε να φτάσει και να καταλάβει το Άγιον Όρος, του οποίου η ακτινοβολία είχε ιδιαίτερο συμβολισμό. Για να προληφθεί αυτή η εξέλιξη, δόθηκε εντολή σε έναν ουλαμό του 1^ου Ανεξάρτητου Τάγματος Κρητών (που, -με δ/τή τον Ταγματάρχη Γεώργιο Κολοκοτρώνη, εγγονό του Θ. Κολοκοτρώνη-, μπήκε από την 1^η Νοεμβρίου 1912 στη Χαλκιδική και την απελευθέρωσε -αυτό θα αποτελέσει ξεχωριστή μελέτη, για αργότερα), να σπεύσει, μέσω Χολομώντα, Αρναίας, Μ. Παναγίας, Ιερισσού, προς το Όρος. Φεύγοντας αυτός ο ουλαμός από την Ιερισσό, το πρωί της 3^ης Νοεμβρίου, με επείγουσα πορεία προς το Όρος, πληροφορήθηκε ότι από την προηγούμενη μέρα, 2 Νοεμβρίου 1912, μοίρα του ελληνικού πολεμικού ναυτικού, με επικεφαλής τον Αβέρωφ, συνοδευόμενο από το «Ύδρα» και «Ψαρά», είχε αποβιβάσει άγημα στις Καρυές και είχε καταλάβει αυτή την «Κιβωτό της Ορθοδοξίας» υπέρ του ελληνικού βασιλείου.

Συμπερασματικά, γίνεται φανερό ότι η απόκτηση του θρυλικού θωρηκτού Αβέρωφ και η δράση του, ήταν από τις ευτυχείς στιγμές της νεότερης ιστορίας μας και εντάσσεται στη γενικά παραδεκτή άποψη ότι, όσες φορές η Ελλάδα διέθετε ισχυρό πολεμικό ναυτικό, η πολεμική της ισχύς ήταν αποτελεσματική –και το αντίθετο.