Έρευνα- σχολιασμός: ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΡΑΣΤΕΡΓΙΟΣ
Στην εφημερίδα “Φωνή της Χαλκιδικής”, αριθ. φύλ. 597, της 1 Νοεμβρίου του 1964, σ. 3, ο Δημήτριος Ι. Τερτιλίνης[i] μας σώζει ένα περιστατικό που εξελίχθηκε στην Ιερισσό τις τελευταίες μέρες πριν την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους.
«ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ 1912...
«Πῶς ἔπεσε ἡ Θεσσαλονίκη δυό φορές»
Ξημέρωνε ἡ 20 Ὀκτωβρίου 1912 καὶ ὅλοι οἱ κάτοικοι τοῦ χωριοῦ εἶχαν κατεβῆ στήν πλατεῖα, στό παζάρι νά μάθουν τὰ πολεμικὰ νέα. Ὅλοι περήμεναν μὲ λαχτάρα ν’ ἀκούσουν τὴν μεγάλη εἴδησι, τὴν πτῶσι τῆς Θεσσαλονίκης καὶ τὴν εἴσοδο τοῦ νικηφόρου Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ στήν πόλι τοῦ Πολιούχου Ἁγίου Δημητρίου.
Τηλέφωνα δέν ὑπῆρχαν τότε, οὔτε τηλέγραφος[ii]. Τὸ ταξεῖδι μὲ ἄλογο γιά νά πάη κανεὶς στή Θεσσαλονίκη ἤθελε τρεῖς ἡμέρες. Οἱ διαδόσεις πότε καλές , καὶ πότε ἀνάποδες ἔπερναν καὶ ἔδιναν.
Οἱ θερμόαιμοι χωριανοὶ πρὶν δέκα ἡμέρες εἶχαν καταλύσει τίς Τουρκικές ἀρχές. Συνέλαβον τοὺς πέντε τζαντερμάδες (χωροφύλακας) τὸν ἐπί κεφαλῆς αὑτῶν Μπάς Τσαούσην (ἐνωμοτάρχην) τὸν Μεμούρην, τὸν Γιοπρουκτσῆ (πολιτικοὶ ὑπάλληλοι) καὶ τοὺς ἐνέκλεισαν σὲ μιά μεγάλη ἀποθήκη[iii]. Ξαφνικὰ μιά φήμη ἔφερε μεγάλη ἀναταραχὴ σ’ὄλο το χωριό. Ἦρχετο δῆθεν ἕνας Γιούσμπασης (λοχαγὸς) μὲ τὸν Ταχήρ ἐφὲντη ἐπὶ κεφαλῆς ῥεντίφ ἀσκέρ[iv] καί ἀτάκτων κονιαρέων[v] γιά ν’ ἀπελευθερώσῃ τοὺς κρατουμένους Τούρκους καὶ τιμωρήσῃ τοὺς ἐπαναστάτας κατοίκους τοῦ χωριοῦ. Αὐθόρμητα ὅλοι οἱ ἄνδρες καὶ οἱ νέοι τοῦ χωριοῦ ὅσοι εἶχαν ὅπλα, Γκράδες, Τσιφτέδες, Καριοφίλια[vi], τσεκούρια καὶ οἱ ψαράδες μὲ δυναμίτες στά χέρια[vii]ἔλαβον ὅλοι θέσιν μάχης ὀχυρούμενοι πίσω ἀπὸ τὸ ἀνάχωμα πού ἐσχημάτισε ὁ χείμαρος ὀλίγον ἔξω ἀπ’ τὸ χωριό[viii]. Κ’ ἐκεῖ περίμεναν ν΄ἀναμετρηθοῦν μὲ τοὺς ἐπερχομένους Τούρκους, ἀποφασισμένοι νά πεθάνουν παρὰ ν΄ἀφήσουν τοὺς Τούρκους νά πατήσουν τό χωριό. Δέν πέρασαν οὕτε δυό ὦρες καὶ ἕνας καβαλάρης μ΄ἄσπρο ἄλογο φάνηκε μακριὰ στό δρόμο ποὺ διέσχιζε τὸν κάμπο. Ἔτρεχε πολὺ καὶ χτυποῦσε τὸ ἄλογο γιά νά τρέχῃ περισσότερο.
Σουίλος. Το ρυάκι που οχυρώθηκαν οι Ιερισσιώτες το 1912 περιμένοντας τον Τουρκικό στρατό. Φωτογραφία πριν το 1932.
Ὁ καβαλάρης ἐρχόταν ἤ ἀπὸ τὰ Μαδεμοχώρια ἤ ἀπὸ τὴν Θεσσαλονίκη. Κάτι ἔφερνε καὶ τὸ τρέξιμο τοῦ καβαλάρη μαρτυροῦσε κάτι πολὺ σοβαρό. Δέν πέρασαν ὀλίγα λεπτὰ καὶ ἐνεφανίσθη ὁ καβαλάρης ποὺ δέν ἦταν ἄλλος ἀπὸ τὸν Γέρο Νάσιο ποὺ μόλις εἶδε ὅτι γύρω ἀπὸ τὸ ἀλογό του εἶχαν συγκεντρωθῆ ὅλοι οἱ μελλοθάνατοι τοῦ χωριοῦ πού δέν ἦταν καὶ λίγοι, τοὺς ἐχαιρέτησε ὑψώνοντας τὰ δύο χέρια καὶ χωρὶς νά κατεβῆ ἀπ΄τ’ ἄλογο ἄρχισε.
«Ὅτι ποθοῦσαν οἱ παπποῦδες μας, οἱ πατεράδες μας χρόνια ὁλόκληρα ἡμεῖς τὸ ἀπολαύσαμεν χθὲς βράδυ ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς μὲ τὸν Βασιλέα μπῆκε στή Σαλονίκη. Ἡ Σαλονίκη ἔπεσε Χριστὸς Ἀνέστη Παιδιά· Ζήτω ἡ ἐλευθερία».
Ἡ εἴδησις ἦταν τόσο συγκλονιστική καὶ ἀνεπάντεχη ποὺ γιά μιά μόνον στιγμὴ ἔσβυσε ἀπὸ τὴν μνήμη τῶν σκλαβωμένων ἐκείνων ἀνδρὼν τῆς γενεᾶς τοῦ 1912 τὴν πεντακοσάχρονη σκλαβιά. Οὐρανομήκεις ζητοκραυγαί ἐκάλυψαν τὸν λόγον τοῦ Γέρο Νάσιου καὶ οἱ Γκράδες[ix] ἄρχισαν νά δουλεύουν. Οἱ ψαράδες ἄναψαν τοὺς δυναμῖτες καὶ τοὺς ἔρριχαν μακριὰ ἀπ’ τὴν συγκέντρωσι καὶ μέσα στούς κρότους καὶ τοὺς καπνοὺς τῶν καριοφιλιῶν, ἰαχαὶ ἕσχιζαν τὸν ἀέρα ἀγκαλιάσματα ἐχθρῶν, φιλιά, κλάματα φίλων δάκρυα χαρᾶς. Σωστό Πανδαιμόνιο.
Ὅλη τὴν νύχτα τὸ χωριό βούϊζε ἀπὸ τὰ τραγούδια καὶ τὸ ξεφάντωμα. Τὸ κρασί ἄφθονο προσεφέρετο μὲ κανάτες καὶ μεζέδες ἀπ΄ὅλα τὰ σπίτια τοῦ χωριοῦ.
Τὴν ἄλλη ὅμως ἡμέρα ἔμαθαν ὅτι ἡ Θεσσαλονίκη δέν ἔπεσεν τὴν κρατοῦσαν ἀκόμα οἱ Τοῦρκοι.
Ὁ Γέρο Νάσιος ἔγινε ἄφαντος, ἴσως να τὸν γελάσαν καὶ αὐτόν[x]. Τὸ κεφάλι τώρα σκυμμένο ὅλοι, ἡ ἀγωνία καὶ ἡ στεναχώρια ἦταν ζωγραφισμένη στά πρόσωπα ὅλων τῶν χωριανῶν. Δέν ἔχασαν ὅμως τὸ θάρρος των, μόνον που τοὺς ἀνυσηχοῦσε ἡ ἰδέα, ὅτι δέν εἶχαν πολεμοφόδια, σφαῖρες καὶ δυναμῖτες, τὰ εἶχαν ἐξαντλήσει ὅλα γιά νά γιορτάσουν τὴν πτῶσι τῆς Θεσσαλονίκης ποὺ δέν εἶχε γίνει καὶ τώρα...
Ὕστερα ἀπὸ 4-5 ἡμέρας θετικὰ πλέον ἐπληροφορήθησαν τὴν ἀπελευθέρωσι τῆς Θεσσαλονίκης και τὴν εἴσοδο τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ στήν πόλη τοῦ Ἁγίου Δημητρίου. Καὶ τότε τὸ δεύτερο ξεφάντωμα ποὺ τό συνώδευαν οἱ καμπάνες τῶν ἐκκλησιῶν τοῦ χωριοῦ, διαλαλῶντας τὴν νίκη καὶ τὴν ἐκπλήρωσι τῶν προαιωνίων πόθων καὶ ὀνείρων τοῦ Γένους.
Τὴν ἐθνικὴ ὑπερηφάνεια, τὰ ῥίγη ἐνθουσιασμοῦ καὶ τὴν ὑπέρτατη ἀγαλίασι ποὺ χάρησε στοὺς Πανέλληνας τὸ δοξασμένο 1912 μᾶς φέρνει στή μνήμη τοὺς πρωτεργάτας τοῦ ἱστορικοῦ ἐκείνου ἔπους καὶ τοὺς ἀγωνισθέντας καὶ θυσιασθέντας γιά τὴν ἀπελευθέρωσι ἑκατοντάδων χιλιάδων σκλαβωμένων Ἑλλήνων, ἀπὸ τὸν βάρβαρο καὶ κτηνώδη Τουρκικό Ζυγό.
……………………………………………………………
Η περιγραφή αυτή, παρόλο που γράφηκε με σκωπτική διάθεση, δίνει μια γλαφυρή εικόνα των αντιδράσεων και της ψυχολογίας των κατοίκων κατά την διάρκεια της απελευθέρωσης της Ιερισσού από τον Οθωμανικό ζυγό.
Οι κάτοικοι της Ιερισσού οι οποίοι επαναστάτησαν πριν έρθουν οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις, δεν ήξεραν την έκβαση του πολέμου. Μπορεί αυτή η επιλογή τους να είχε τραγικές συνέπειες όπως στην επανάσταση του 1821.
Αξίζει εδώ να θυμηθούμε τις σκέψεις και την ψυχολογία των κατοίκων όπως τις έζησε ο Χριστόδουλος Σακελαρίου:
« Επειδή οι κάτοικοι ήσαν εξαγριωμένοι, ενόησαν ότι είναι γενική επανάστασις και δεν εσκέπτοντο τίποτε,παρά να σκοτώσωσι και να σκοτωθούν»
Χριστόδουλος Σακελαρίου- ημερολόγιο, σελ.44.
Τελικά η ένταξη της Ιερισσού στο Ελληνικό κράτος πραγματοποιήθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1912 από άγημα του θωρηκτού “Αβέρωφ”.
Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Κύτταρο Ιερισσού", τ. 12/2015, σ.9.
[i] Ο Δημήτριος Ι. Τερτιλίνης γεννημένος το 1900 στην Ιερισσό, ήταν στο περιστατικό αυτό 12 χρονών.
[ii] Υπήρχε τηλέγραφος . Τα σύρματα (τέλια) είχαν κοπεί τις προηγούμενες ημέρες από τις ελληνικές αντάρτικες ομάδες που είχαν διεισδύσει στη Χαλκιδική. Την επικοινωνία την αποκατέστησε ο Ταγματάρχης Καρέκλης, στις 7 Νοεμβρίου του 1912 (ν.η. 20/11), και εγκατέστησε τη πρώτη τηλεφωνική συσκευή στην Ιερισσό (Αρχείο Δ.Ι.Σ., Φ.1699α/Β/1371).
[iii] Οι Τούρκοι αστυνομικοί παραδόθηκαν στον Μουχτάρη της Ιερισσού Ιωάννη Ιατρού και στους προκρίτους του χωριού. Αυτοί στη συνέχεια τους παρέδωσαν στους Έλληνες αντάρτες. Επίσης καταδίωξαν ομάδα Τούρκων αστυνομικών που ερχόταν από το Άγιο Όρος και έναν τουλάχιστον από αυτούς τον αιχμαλώτισαν (Χ. Καραστέργιου, «Είδαμεν ζωήν ελευθέραν», σ.31).
[iv] Τακτικού στρατιωτικού σώματος.
[v] Οι Κονιάροι ή Γιουρούκοι κατάγονταν από την περιοχή του Ικονίου της Μικράς Ασίας. Ζούσαν κυρίως σε οικισμούς στη κεντρική Μακεδονία και χρησιμοποιούνταν από την Οθωμανική αυτοκρατορία ως άτακτοι στρατιώτες .
[vi] Είδη τυφεκίων.
[vii] Σε παλιότερες εποχές οι ψαράδες ψάρευαν και με δυναμίτες. Λόγο όμως της καταστροφής που έφερναν από την ανατίναξή τους στο βυθό, απαγορεύτηκαν.
[viii] Το ρυάκι, το λεγόμενο «Σουίλος» ή στη καθημερινή ντοπιολαλιά «Σκατόλακας» ήταν από την αρχαιότητα μέρος της φυσικής οχύρωσης της πόλης.
[ix] Σε σχέση με τα άλλα 2 τυφέκια, τα τυφέκια Γκρα (Gras) γαλλικής κατασκευής ήταν επαναληπτικά όπλα.
[x] Πιθανότατα ο γέρο Νάσιος πληροφορήθηκε την νικηφόρα έκβαση της μάχης των Γιαννιτσών που έγινε στις 20 Οκτωβρίου (ν.η. 2 Νοεμβρίου), δηλαδή την μέρα που έφερε τα χαρμόσυνα νέα. Ουσιαστικά αυτή η νίκη άνοιξε τον δρόμο για την κατάληψη της Θεσσαλονίκης που έγινε αναίμακτα στις 25-26 Οκτωβρίου (ν.η. 7-8 Νοεμβρίου) του 1912.
